Монголын хөгжлийн түлхүүр нэгээр нэмэгдлээ

Монгол Улсын хөгжлийг түлхүүрдэх бас нэгэн боломж нээгдэж байна.

Тэрхүү түлхүүрийг цоожинд нь тааруулан онгойлгож чадахаас ихээхэн зүйл хамаарах нь. Хоёр толгойн "үүцээс" ч дутахааргүй нөөц баялаг Монгол орны маань нутаг дэвсгэр дээр ашиглагдаагүй байна. Харин үүнийгээ чулуу болгож чадах эсэх нь улс орны бодлого тодорхойлогчдын Монголоо, иргэнээ гэсэн сэтгэл, зүтгэлээс хамаарах юм.

Хөгжлийн тэрхүү түлхүүр нь хоёр толгойгоос гадна ураны ордууд. Энэ нь эдийн засгийн өгөөжтэйгээс гадна үндэсний аюулгүй байдалд ч онцгой ач холбогдолтой. Гэхдээ зөвхөн ийм баялаг нөөцтэй байхад л хөгжчих юм биш. Гагцхүү түүнийг хэрхэн ашиглахаас, хэр зөв зохистой бодлого хэрэгжүүлснээс шалтгаална.

Ураны хэрэглээ хэд дахин нэмэгдэнэ гэж мэргэжилтнүүд тооцоолж байна. 2015 оноос хойш дэлхийн улс орнууд эрчим хүчнийхээ хэрэглээг хэрхэн хангахаа мэдэхээ байж толгойны өвчин болно гэдгийг эрдэмтэд сануулах болж.

Мөн 2030 оноос нефтийн нөөц шавхагдаж., дэлхийн хүн ам есөн тэрбумд хүрэх нь. Тиймээс ч эрчим хүчний стратегийн бодлогоо өөрчилж, аль болох нөхөн сэргээгддэг нар, ус, салхины хүчийг дээрээс нь цөмийн эрчим хүчийг түлхүү ашиглахыг чухалчлах болжээ.

Энэ нөхцөл байдал нь Монголыг үнэд орж томоохон гүрнүүдийн ашиг сонирхлын төв болгох боломжийг олгож мэдэхээр байгаа юм. Нефть, нүүрс гэсэн баялаг руугаа дайрсаар байтал өнөөх нь дундарч дахин ургаж төлжөөд арвижихгүй болохоор өөр гарцыг хайхад хүргэж байна. Хэдийгээр нар, салхи, усыг ашиглан эрчим хүч үйлдвэрлэх нь байгаль орчинд хал бал багатай ч зардал их шаарддаг.

Дээрээс нь дэлхийн эрчим хүчний хэрэглээг энэ эх үүсвэрээр бүрэн хангах бололцоогүй ажээ. Тиймээс ойрын 20 жилд 600 гаруй цөмийн станц барих урьдчилсан төлөвлөгөө гарчээ. Манай улс ч гэсэн энэхүү олон улсын зорилтын гадна үлдэлгүй 2021 он гэхэд атомын цахилгаан станцтай болохоор тооцоолж байгаа аж. Ураны дэлхийн нөөцийг 10 сая тонн гэдэг. Харин Монголд 1,4 сая тонн ураны нөөц байгаа гэсэн судалгааг социализмын үед ЗХУ-ын мэргэжилтнүүд гаргасан байдаг юм байна. Зөвхөн одоогоор олж илрүүлсэн нөөцөөрөө дэлхийд эхний 15-д орж байгаа юм. Хайгуул хийж байгаа аж ахуйн нэгжүүд шинээр илрүүлэн тогтоож байгаа учир арвин нөөцтэй эхний арван орны тоонд орохыг үгүйсгэх аргагүй юм.

Монгол оронд ийм том боломж байгаа ч нэгдсэн дорвитой бодлого дутмагаас болоод сүйхээтэй гадаадынхан ашиг унагах болов. Лиценз нэрээр гадаадын баахан компаниудад тараагаад өгчихсөн. Тэдний олонхи нь хөрөнгө мөнгөө цацаад тогтвортой хайгуул хийдэггүй бөгөөд эгзэгийг нь тааруулан ашиг унаган худалдах эсвэл хөрөнгийн зах зээл дээр хувьцаа гаргаж арилжих, томоохон кампаниудтай хамтран ажиллах нэрээр мөнгө саах болжээ. Хатуухан хэлэхэд Монголын баялгаар яаж ийж байгаад хөлжих гэсэн бүлэглэлүүдийн атганд ашигт малтмалын ордууд оржээ. Лиценз нэрээр хамаг олигтой өнгөтэй ордуудаа хамаа замбараагүй тараасан алдаагаа засахаас ажлаа эхлэх хэрэгтэй байна.

"Хан Ресурс" гэсэн Канадын компани Дорнод дахь ордод хамтран ажиллах саналыг Японы Марубени корпорацид хүргүүлж Монгол дахь ураны орд газрыг хамтран эзэмших эрхийн бичигт гарын үсэг зурсан байх юм. Марубени корпораци нь Монголын уул уурхайн салбар дахь хөрөнгө оруулалтыг сайжруулахад анхаарал тавих бол "Хан ресурс"-ынхан нь хэрэгцээтэй мэдээллээр хангаж байх аж.

Дорнод аймгийн нутагт Мардай, Гурванбулаг, Дорнод гэсэн гурван томоохон ураны орд бий.
Гурванбулаг ордыг эзэмшигч Канадын "Вестерн проспектор" компанийг Хонгконгийн "CNNC интернэйшнл Ltd" 198 сая хонгконг доллараар энэ сарын 15-нд худалдан авсан талаар "Хятадын мэдлэг" сонинд мэдээлжээ. CNNC компанийн 74 хувийг Хятадын цөмийн энергийн газар эзэмшдэг. Тиймээс Хятадууд эрчим хүчний хямрал нүүрлэхэд аминд орох чухал зүйлд мөнгө хайрлахгүй гартаа оруулахыг чухалчилж байгаа гэж хэлж болохоор байна.

Гурванбулагийн орд нь 6900 тонны нөөцтэй бөгөөд жилд 700 тонныг үйлдвэрлэх боломжтой аж. Тус орд нь Хятадаас 100 гаруй километрт оршдог.

Ордын техник, эдийн засгийн үндэслэлийг 2004 оноос Канадууд гаргажээ. Тэдний үзсэнээр Гурванбулаг ордоос есөн жилийн турш өдөрт 700 тонн уран олборлоход 280 сая ам.долларын ашиг олох боломжтой аж.

Монголын ашигт малтмалын салбарын нэгдсэн бодлогогүй, уранаа хэрхэн ашиглахаа ч шийдээгүй хийрхэж улстөржин мунгинасаар байх зуур ашиглалтын 11 лиценз хятадуудын гарт оржээ.

Манай улс социализмын үед ч бусдад ашиглуулж байснаас өөрсдөө ашиг унагаж байсангүй. Орос ах нар манайд нууцаар уран олборлож байж. БНМАУ-ын Зас-гийн газар, ЗСБНХУ-ын Засгийн газар хоорондын "БНМАУ-ын нутаг дэвсгэр дээр ураны орд газрыг ашиглах тухай" маш нууцын зэрэглэлтэй хэлэлцээр 1981 оны арванхоёрдугаар сарын 23-нд байгуулагдаж, Дорнодын Мардайн орд газарт оросууд дангаараа олборлолт явуулж байж. Мөн 1982-1988 онуудад оросууд Мардайн ураны орд газрыг түшиглэн, олборлолтын "Эрдэс" үйлдвэр ажиллуулж, Байгаль нуураас зүүн тийш 250 км зайд орших Краснокаменскийн уул уурхай-химийн үйлдвэрт түүхий эд нийлүүлж байжээ. Газар доогуур 800-900 метрийн урттай хонгил барьсан байсныг ч манайхан мэдээгүй байсан гэдэг.

Тиймээс ч Оросууд хамгийн түрүүнд ураныг ашиглахад хамтран ажиллахаар шургуу хөөцөлдөж, хөрөнгө оруулахаа амлаад байна.

Дэлхий дахинд эрчим хүчний хямрал нүүрлэхэд ураны ордыг гартаа оруулсан, Атомын станц байгуулсан улс гүрэн мөнгийг хүүлнэ гэдгийг хойд хөршийнхөн ч тооцоолж байгаа нь лавтай.

Манай улс энэ замбараагүй олгосон лицензээ цэгцэлж, алсыг харсан нүүдлийг хийх цаг болжээ. Олон улсын Атомын эрчим хүчний агентлагийн дарга Мохамед Эль Барадей манай улсад саяхан зочлоод хэд хэдэн баримт бичигт гарын үзэг зураад буцлаа.

Үүнийг уламжлалт албан айлчлал гэхээсээ илүү дэлхий дахин Монголыг анхаарч хараагаа бэлчээж эхэлснийг илтгэж байгаа хэрэг. Энэ байгууллага атомын цахилгаан станц ажиллуулах зөвшөөрлийг олгодог. Тиймээс цаашдын хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх, ураныг ашиглахад чухал дэмжлэг үзүүлэх түншийн нэг юм. Монголын Цөмийн энергийн газрын дарга С.Энхбат "Төрөөс ураны чиглэлээр баримтлах бодлого 1990 онд гарсан. Тэр нь өнөөдрийг хүртэл хүчинтэй хэвээр л байна. Бид нар бол бодлогынхоо хүрээнд л ажиллаж байна. Харин бодлогоо шинэчлэх, их ажил эхлээд л явж байна" гэжээ.

Ураныг ашиглахад хамтарч ажиллах хүсэлтэй улс орнуудын тоо улам нэмэгдсээр. Тодруулж хэлбэл ОХУ, Хятад, Япон, Франц, Канад гээд хөвөрч байна.


Өнөөдрийн монгол

Ажлынхаа хажуугаар мөнгө олохыг хүсч байна уу ?

FOREX -ийн анхан , дунд шатны сургалт :

Forex-ийн таньд олгох боломж - Интернэтээр дамжуулан хүссэн газраасаа хүссэн цагтаа валют арилжаанд оролцон ханшийн зөрүүнээс ашиг олж, өөрийн бизнесийн хажуугаар завтай цагтаа гэртээ суугаад, эсвэл ажлынхаа хажуугаар хөрөнгөө аривжуулах арга зам юм. Гол нь та хэдэн ч доллартай байсан болно. Хэрвээ та шилдэг худалдаачин болж чадвал 1 сарын дотор 1000$ ч болгох боломжтой.


Та бүхний сайн танил Монгол банкны ерөнхийлөгч асан Чулуунбат телевизээр алт худалдан авч 10 минутын дотор 10.000$ -ийн ашиг олж байгаа тухай гарсан билээ. Харин одоо хүн бүр интернет ашиглан алтны өсөлт, бууралт , вальют арилжаанаас ашиг олох боломжтой болжээ.

Дашрамд хэлэхэд Forex -ийн домогт худалдаачин сард арилжаанд оролцсон хөрөнгөө 999 дахин өсгөж чадсан гэсэн шүү .

Та бүхнийг сургалтанд өргөнөөр хамрагдахийг урьж байна.

Сурагчдын тоо хязгаартай тул та яарагтун

Хаяг :

Чингэлтэй дүүрэг , Мakc Center 506 тоот.

Багшийн дээдийн хажууд.

Утас : 91003383

Сургалтын төлбөр 150000т

“АЮУЛГҮЙ ОРЧИН” –г бид өөрсдөө бүрдүүлдэг

Зориг сан, Замын цагдаагийн газартай хамтран УБ хотын 28 ба 40 дүгээр сургуулиудад “Аюулгүй орчин” төслийг амжилттай зохион байгуулан дуусч байна. Тус төсөл БГД-н хэмжээнд хамгийн их замын осол аваарт өртдөг тус сургуулиудын хүүхдүүдийн эрүүл аюулгүй орчинд сурч боловсрох, замын хөдөлгөөнд соёл боловсролтой оролцох, өөрсдийгөө хамгаалах чадвартай болгохыг зорьсон бөгөөд сурагчид жил бүр ахлах ангийн хүүхдүүд бага ангийн сурагчдадаа замын хөдөлгөөний тухай уламжлан зааж сургахаар болсон нь хамгийн их ач холбогдолтой үйл явдал боллоо.
Төслийн хүрээнд: Тус сургуулиудад замын хөдөлгөөний тухай мэдээлэл сургалт хийх, тэдний мэдлэгийн түвшин тогтоох тест авах, ЗЦГ-тай сурагчдын төлөөллийг танилцуулах, ЗЦГ-н дэргэдэх FM 96,3-тай танилцах, шууд ярилцлаганд орох, “Жолооч ах нартаа хүргэх миний зурвас” нэртэй зохион бичлэгийн уралдаан зарлах, 2 сургуулийн дундах нарийн зам дээр цэцгэн гарц байрлуулах, сургуулийн гадна 4-н зам бүхий тэмдэглэгээ хийх, замын хөдөлгөөнд хэрхэн оролцох вэ уралдаан зохион байгуулсан зэрэг ажлуудыг хийж гүйцэтгээд байна. Энэ бүхэнд хүүхдүүд маш их идэвхи санаачлагатай оролцсон бөгөөд бидний ажилд байнга хамтран ажилласан ЗЦГ-н ОНХ тасгийн дарга хошууч С.Энхтөр, БГД-н ОНХ тасгийн байцаагч ахмад Л.Амаржаргал нарт Зориг сангийн зүгээс талархсанаа илэрхийлье.

Хүүхэд бүр аюулгүй орчинд амьдрах эрхтэй.

Үнэхээр Монгол улс Олон улсын валютын сангийн тусламжгүйгээр хөгжих боломжтой юу?

АН-аас нэр дэвшигч Ц.Элбэгдорж “Олон улсын валютын сангийн ах нартаа баярын бичиг мичиг, хадаг яндар өгөөд баяртай гэж хэлээд явуулах цаг болсон” гэж ярьж байгаа. Үнэхээр Монгол улс Олон улсын валютын сангийн тусламжгүйгээр хөгжих боломжтой юу? гэдэг асуудлаар УИХ-ын гишүүн, эдийн засагч Ч.Хүрэлбаатараас тодруулга авлаа.

-Монгол улсын эдийн засагт Олон улсын вальютын сан ямар нөлөө үзүүлсэн юм бэ? гэдгээс хоёулаа яриагаа эхлэх үү?
- Монгол улс бол дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн улс. Монгол улсын санхүү эдийн засаг дэлхийн том эдийн засгийн бүрэлдэхүүн хэсэг болсон. Нэн ялангуяа ашигт малтмалын салбар дээр Монгол улс дэлхийн эдийн засгийн томоохон хэсэг болж байна. Дэлхий даяар глобальчлагдаж, санхүүгийн асуудал ч гэсэн нэг бодлогоор явах хэрэгтэй юм байна гэдгийг бүгд хүлээн зөвшөөрч эхэллээ. Дэлхий дахинд санхүүгийн бодлогыг нэгтгэхэд ОУВС асар их үүрэг гйүцэтгэдэг. Энэ сангаас өгсөн зөвлөмжүүд Монголын эдийн засагт тун их нөлөө үзүүлсэн. ОУВС-гаас өгсөн зөвлөмжийг манайхан дутуу хийгээд алдаж байсан болохоос биш, эндээс буруу зөвлөмж өгөөд алдаа гарч байсан түүх байхгүй гэдгийг эдийн засагчид маань хүлээн зөвшөөрөх байх. Өнөөдөр дэлхийн тэргүүлэгч найман гүрэн бусад улс орны эдийн засгийн байдлыг тогтворжуулах асуудалд илүү их анхаарал тавихыг ОУВС-д сануулж, хөрөнгө мөнгө түлхүү өгч эхэллээ. Энэ байгууллагатай дан ганц Монгол ч биш Америк, Хятад Орос гээд дэлхийн бүхий л улс орон хамтарч ажилладаг, тэдний тус дэмийг авдаг, зөвлөмж, зөвлөгөөг ажил хэрэг болгодог. Харин манай ороны хувьд хямралд автаад ирэхээрээ энэ байгууллагын ач тусыг авдаг, арай гайгүй орлого олохоороо мартчихдаг тал бий л дээ. Монгол улсыг мөнгөгүй хүнд хэцүү байх үед ОУВС л тусламж дэмжлэг үзүүлж байсан шүү дээ.
-Ц.Элбэгдорж нэр дэвшигч “Одоо ОУВС-гаас тусламж авах шаардлагагүй, хадаг яндар, баярын бичиг мичиг хийж өгөөд явуулах хэрэгтэй гэж яриад байгаа?
-Нэр дэвшигч маань ОУВС-гийн ач холбогдлыг ойлгохгүй байна гэдэгт би эргэлзэж л байна. Ц.Элбэгдорж ОУВС-гийнхантай уулзаж, тэднээс дэмжлэг хүсч, “Та нарын ач тус Монголчуудад үр дүнгээ өгч байгаа шүү “гэж ярьж байхыг би өөрийнхөө нүдээр харж, чихээр сонсож байсан хүмүүсийн нэг нь би. Гэтэл өнөөдөр ОУВС-ынханг явуулах хэрэгтэй гээд яриад сууж байгааг үнэндээ ойлгохгүй байна. Ц.Элбэгдоржийг Ерөнхий сайд, АХЭ-ыг засгийн эрх барьж байх үед Монголын эдийн засаг хамгийн доод шатандаа хүртэл уналтанд орж байсан. Тэр үед Элбэгдорж ОУВС-гийнхнаас л тусламж дэмжлэг авч л байсан. Харамсалтай нь ОУВС-гаас өгсөн зөвлөмжүүдийг бүрэн дүүрэн ажил хэрэг болгож чадаагүй. Харин 2000-2004 оны үед Н.Энхбаярыг Ерөнхий сайд байх үед ОУВС, Монгол улс хоёрын харьцаа илт сайжирсан, тэндээс өгсөн зөвлөмжүүд ч ажил хэрэг болж, Монгол улсын эдийн засаг сайжирсан. Үүнийг ч ОУВС-гийнхан хүлээн зөвшөөрдөг. ОУВС-тай харилцахаас татгалзаж байна гэдэг маань Монгол улс дэлхийн улс гүрэнтэй харилцах харьцаагаа л таслахыг оролдож байна гэсэн үг.ОУВС-г хөөчихвөл бусад улсаас орж ирэх бүх тусламж дэмжлэг зогсоно.
-Эдийн засгийн хямралын үед энэ байгууллагаас хичнээн төгрөгнийн тусламж орж ирж байгаа вэ?
-410 гаруй сая долларын тусламж орж ирж байгаа. Дэлхийн зах зээл дээр зэсийн үнэ унаж, вальютын ханш огцом өгсөж, бэлэн мөнгөний хомсдол хаа сайгүй бий болчихоод байсан энэ үед ОУВС л бидэнд дэмжлэг үзүүлсэн гэдгийг бүгд л мэдэж байгаа.

Ц.Элбэгдоржийн байлдаантай кино

Морин дээрээс байлдаантай кино ярих амархан.
Мориноосоо буугаад төрийг засах хэцүү.

Сонгино дахь барилгын цэргийн ангийн ёолкны алиалагч асан Ц.Элбэгдорж өнөөдөр Монголын олонх сонгогчдыг айлгах, хошгируулах, өөрийгөө хүндэтгэдэг хүмүүсийг бол инээлгэх хэмжээнд уран сайхны түвшингээ дээшлүүлжээ. Атаман цэргүүдэд зориулан ангийн хашаанд кино ярьж явсан бол одоо 21 аймагт гаргаж байна.
Байлдаантай кино нь улс төр, эдийн засаг, хууль, төрийн сэдэвтэй. “Хуягт онгоц Потёмкин”, “Шиндлерийн бүртгэл”, “Адольф Гитлер”, Монголын уран сайхны “Өглөө”, “Ядуусын хорооллын саятан”, сүнс, чөтгөр, айдсын тухай солонгос киноны хэсгүүд, цуглуулгаас бүрджээ. Сэлэм Тогмид, А.Гитлер, В.И.Ленин, хоньчин Найдан, Түгжил зэрэг олон дүр нэгэн дор холилдон гарна. Киноны найруулагч, гол дүрийн жүжигчин, продюсер нь Ц.Элбэгдорж. Түүний олон ангит киног зүрх муутай, даралт ихтэй хүмүүс болгоомжтой үзээрэй. Ялангуяа хүүхдийн хувьд хориотой.
Ц.Элбэгдорж АН-ын бизнес эрхлэгчид, оюутнууд, гишүүдтэй хийсэн уулзалтын тэмдэглэл буюу киноных нь телевизээр гарсан зарим хэсэг, өөрийнх нь хэлсэн үгийг үзэгчийн сэтгэгдэлтэй хамтатган толилуулж байна. Гол дүрийн жүжигчний хэлсэн үгийг тэр хэвээр нь буулгалаа. Ц.Элбэгдоржийн өөрийнх нь амнаас унаж, телевизээр гарсан бичлэг яг мөн болохыг телевиз үзэж амжаагүй, үзэхийг хүсээгүй хүмүүст дахин сануулъя.

Фанфар эгшиглэнэ. Гол дүр тайзнаа гарч ирнэ.
Гол дүр:
-\Дуугаа ихэд шахан\ “Валютын сан” \Олон улсын валютын сан\ ахдаа баярлалаа гээд баярын бичиг мэчгийг нь гоё хийгээд, хадаг мадаг өгөөд ерөөл хэлээд явуулах хэрэгтэй.
Үзэгч:
-Америкуудыг хадаг мадаг, баярын бичиг мэчгээр хөөргөж байгаад хөөнө гэж байх уу? Төрийн тэргүүний сонгуульд нэр дэвшсэн хүн үгээ жаахан бодмоор юм. Засгийн газар Валютын сангаас 229 сая долларын хөнгөлөлттэй зээл авахаар тохирч, 80 сая нь орж ирээд байхад хөөж гаргана гэж байдаг. Сангийн сайд С.Баярцогт хариуцаж хөөцөлдөж байгаа. Наанадаж намынхаа сайдыг, цаанадаж ард түмнээ бодохгүй юм аа. Амь тусдаа л юм байна.
Гол дүр:
-Хүнд суртал дээр гарааны ижил нөхцөлтэй байх ёстой.
Үзэгч:
- Хүнд суртлыг төрд тогтвортой хадгалан үлдээгээд зогсохгүй, дээр нь гарааны ижил нөхцөлд байх ёстой гэнэ үү? Хүнд суртлын гараа гэж байдаг, тэрэн дээр ижил нөхцөл дээр байж, хамтдаа хүнд суртлын ханыг мөргөе гэсэн уриалга байна даа.
Гол дүр:
-Төр гоё бизнесийг нь хийгээд та нар муухай бизнесийг нь хийдэг байхгүй юу... Одоо ойлгосон уу? Одоо ойлгогдож байна уу? Одоо ойлгосон байх аа.
Үзэгч:
- Бизнесменүүдийг ч сайхан доромжиллоо доо. Бүх бизнесменүүд муухай ажил хийдэг...Ресторантай, банктай, дэлгүүртэй, сүүний үйлдвэртэй, вакуум цонхны цехтэй бүх хүн муухай ажил, муухай бизнес хийдэг гэж тоглосон шинжгүй туудгийм байна. Дахин дахин “Ойлгож байна уу, ойлгогдож байна уу?” гээд давтаад байгаа нь бизнес эрхэлдэг бол ухаан дутуу, юмыг нэг хэлэхэд ойлгодоггүй, чих дүлий, оюуны хомсдолтой гэж боддогоос нь болж.

Гол дүр:
- 1,5 сая төгрөгийг мөнгөөр өгч чадахгүй бол талонаар авъя. Тэр талонаар Монгол бүтээгдэхүүн авъя. “Монголд үйлдвэрлэв” дэлгүүртээ “Монголд үйлдвэрлэв” талонаар үйлчлүүлье. Монгол ээжийн оёсон дээлийг авъя. Боорцог, чихэр, хүүхдүүддээ ундаа, бас чөдөр тушаа, төмөр авъя.

Үзэгч:
- Юу уу? Үгүй энэ чинь, эрүүл үү? Ямар бүгдээрээ найр, наадам хийх гэж байгаа биш. Дээл оёдог ээж байхад заавал өөр ээжийн дээлийг авч, эх орны хишгээ үрээд байхдаа яахав дээ. Тийм их мөнгөөр боорцог, чихэр авч яахийн. Зад найрлах уу? Хүүхдүүддээ цүрийтэл нь ундаа авч өгөөд дуусга гэнэ ээ. Сая таван зуугаар ундаа ууна аа. Эх орны хишгээрээ чөдөр тушаа аваад байхдаа яахав дээ. Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэтийнхэн чөдрөөр “яадгийн, тушаагаар юу хийхийн. Нэгнийхээ гар хөлийг хүлж баглах юм уу? Хартай нөхрүүд авгайгаа чөдөрлө” гээд байгаа юм уу, Элбэгдорж минь ээ.
Бүр төмөр ав гэнэ ээ. Хятад руу гаргадаг нь гаргадаг, барилга барьдаг нь барьдаг юм байгаа биз. Иргэд төмрөөр яадаг байна аа? Зодоон цохион хийх юм уу? Байшин шатааж, эвдэлж сүйтгэх, цагдаа зодох зэвсэг болгох уу? Ядаж хаанаа хадгалах юм бэ, тэр их төмрийг. Балкон дээр ч, хашаанд ч багтахгүй. Төмрийн хог, машин онхолдуулж сэгийг хадгалдаг бол өөр хэрэг.
Эх орны хишгийг маань өгүүлэхгүй гэж нэг үзнэ. Өгвөл талонаар авъя ч гэх шиг. Өгүүлэхэд нь оролцохгүй юу, санал кнопоо нэмэрлэхгүй юу. Ямар дайн болсон биш талонаар яах вэ. Ерэн он санагдаж байна. Тэгээд бас төгрөгний оронд төмөр шахах санаатай, хошгируулдаг байна. Сая таван зуун мянгаар труба, төмрийн хүдэр авчихаад тэрүүгээрээ машин хийж уна гээд байгаа юм уу?

Гол дүр:
-Сүхбаатар аймагт ардчиллын залуус засаг бариад, эрчим хүчний 1, 2, 3-р сарын төлбөрөөс иргэдийг чөлөөлсөн байна. 45 мянган төгрөг. Тэр мөнгөөр нижигнэтэл алга ташиж байгаад цагаан сараа хийгээд л.. Хөөе, ямар сайхан байна аа...
Үзэгч:
-Сүхбаатар аймгийнхан цагаан сарыг золгож, амар мэндээ мэдэлцэн, хөөрөглөн тамхилж хийхээ больчихсон юм байх даа. Нижигнэтэл алга ташиж шинэлдэг болоо юу, энэ чинь. Бүтэн аймгийг 45 мянгаар цагаан сарыг бялхтал хийлгээд л, тэгэхдээ бүр золгож биш алга ташиж шинэлдэг болж гэнэ. Мөн ч сайхан залах юм аа. Ярина ярина гэхэд сайхан бууддаг эр шүү.

Намын гишүүн:
-Таныг их ярьдаг гэх юм? Бүтээсэн зүйлээ сайн яриач.
-Би зөндөө хэллээ.\Их ярьдаг юм биш үү гэж асуухаар түүнийг батлан “Зөндөө хэлдэг” ажээ.\ Хүн хэлээрээ, мал хөлөөрөө гэдэг. Дарга хүн хэлнэ гэдэг хийхийн цондон.

Үзэгч:
-Бүтээсэн байгуулсан гэхээр юмтай юм бол хэлээрээ байхдаа яахав дээ. Хэлээрээ лекц бүтээснээ, хошгируулах үг ярьснаа хэлээд байна уу? Юм хүм долоож барьж байгаад бүтээчихдэг юм болов уу? Циркийн авъяастай л юм байна даа.
Хүн хэлээрээ гэдэг чинь ойлголцох утгыг хэлдэг болохоос хэзээ монгол хүн ажил хийхийг хүн хэлээрээ гэж байсийм бэ. Өөрт нь л зөвхөн хэлээрээ бүтээдэг ажил байдаг байх. Дарга хүн гэж өөрийгөө лут дөвийлгөжээ. Цондон гэдэг чинь муу юмны ёр шүү дээ. Дарга хүн Элбэгдоржийг хэлмэгц л хийхийн цондон үүсээд байдаг бол аймаар юм. За даа, үнэн ч байх аа даа. Энэ нөхрийг цагаан хоолой бариад хэлэхээр 7-р сарын 1-ний цондон үүссэн шүү дээ.

1-р анги төгсөв. Уран бүтээлийн “Элбэг арт галерей” нэгдэлд бүтээв. 2009 он.

Муу ам, сайн үг

Бодол үг дагуулдаг, үг үйл дагуулдаг гэлцдэг. Мөн “Үг бол үйл хэргийн дүр төрх юм”, “Үгээр нь хүнийг таньж болно” хэмээсэн суутнуудын сургаал ч бий. Үгийг хэрхэн гарамгай ашиглаж, ард түмний толгойг эргүүлж болдгийн сонгодог жишээ бол Адольф Гитлер. Айдас хүйдсийн дүр төрх болсон Адольф алгаа нулимж үсээ илчихээд толины өмнө бүтэн өдөржин эргэлдэн зогсож хэлэх үг нэг бүрээ чанга чанга давтан тоть шиг цээжилж, амьсгаа авах гаргах, хий ханиах мөчөө хүртэл тооцон бэлтгэдэг байсан гэдэг. Тэр үүнийхээ үр дүнд бүх юманд тооцоотой, няхуур ханддаг германы ард түмнийг үгээрээ “эзлэн түрэмгийлсэн” бөгөөд эцэст нь энэ нь хүн төрөлхтөнд бөөн гай гамшиг, хар толбо дагуулсан билээ. Дэлхийн хамгийн хариуцлагатай, яс тооцоотой хүмүүс гэгддэг германчууд л А.Гитлерийн үгэнд “яваад өгч байхад” санаа нь амгалан, сэтгэл нь цагаан сая гаруйхан монголчуудыг үгээр хуурах хялбархан байж мэднэ.
Энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ардчилсан намаас нэр дэвшээд байгаа хүний үг ч нэг л биш ээ. Тэгээд ч Ц.Элбэгдорж бол анхнаасаа л хэлэх үг, ярих яриагаа бэлдэхдээ А.Гитлертэй төстэй нөхөр л дөө. Гэхдээ сонгогчид руу давшилж байгаа түүний үг яриа тийм ч төөрөөд байхаар олон бус, арваадхан үгэнд тойрон эргэлдэж байна. “Устгана”, “ёстой”, “шударга”, “ард түмэн”, “ерөнхийлөгч”, “би, надад, миний” гэх ийм л үгсээр Ц.Элбэгдоржийн уулзалт яриа, мөрийн хөтөлбөр нь хахаж, жирийн иргэдийг пологтуулж байна. Сэтгэл судлаачдын ажиглалтаар бол иймэрхүү үг хэллэгийг дарангуйлагч удирдагчид л замбараагүй хэрэглэдэг юм гэнэ билээ. Зөвхөн мөрийн хөтөлбөрөөс нь л хальт харахад ердөө гуравхан хуудас цаасанд гурав дөрвөн зуухан үг хэлхэхдээ л 11 удаа “ард түмэн” гэдэг үгийг ашиглан бидний нэрийг барьж, “шударга” хэмээн 17 хэлж иргэдийн итгэлийг олж авахаар улайрч, “би, миний, надад” хэмээн 24 удаа цээжээ дэлдэж өөрийгөө өргөмжлөн, “ерөнхийлөгч” хэмээн 29 удаа “бут авч” аль хэдийнэ “ам Ерөнхийлөгч” болчихсон, “ёстой” хэмээн 23 давтан та биднийг зандарч байна. Гэтэл сүүлийн үед түүний уран үгийн цуглуулга хэрээс хэтэрч зурагтаар олон түмний өмнө хүмүүсийг устгаж, цээрлүүлэх тухай санаан зоргоороо ярьж явах боллоо. Тэр бүхнийг нь эв нэгдлийн бэлгэдэл, эрүүл сэтгэлгээтэй, саруул ухаантай Ерөнхийлөгчөөр сонгогдох хүний үг гэж итгэхэд бэрх. Түүний ярьж буйгаар бол олигархиуд, баячуудад зориулсан онцгой ялтай нэг хууль, жирийн иргэдэд зориулсан бас нэг хууль байх юм гэнэ. Тэгээд тэрбум турбум төгрөгийн хохирол учруулбал мянга мянган жилээр хоригдож, мянга, саяар нь хохирол учруулбал нэг хоёр жилийнхээ ялыг үүрээд гарах гэнэ. Энэ яваа нас хамаа алга юмаа гэхэд, хойд нас, түүний хойдын хойд гээд хэдэн үе дамжсан хойд насаараа нөгөө ялыг нь үүрч эдлэх тийм хуультай болох юм байх, энэ нөхрийг сонгочихвол. Соёлт хүн төрөлхтөнд байхгүй үлгэр домгийн хуулийг бий болгоно хэмээн массын тархийг угааж байна. Хүн төрөлхтний түүхэнд Ром, Германы болон Англи Саксоны, эх газрын эрхзүйн бүл гэж хууль эрхзүйн тогтолцоонууд байдаг ба хамгийн хатуу чанга гэгддэг Англи, Саксоны эрх зүйн бүлд ч мянган жилийн хорих ял байхгүй. Энэ эрхзүйн бүлд хамаардаг улсууд бүх насаар нь хорих ял эдлүүлдэг. Харин Монгол улс цаазаар авахгүй бол 30 жилийн хорих ял л өгдөг. Ц.Элбэгдоржийн яриад байгаа мянган жилийн ялыг өнөөг хүртэл ямар ч хүн төрөлхтөн, тэр тусмаа дарангуйлагчид Саддам Хусейн, Ким Чен Ир, Фидел Кастро гээд ер нь хэн ч өгч байгаагүй, өгөх ч үгүй биз. Ц.Элбэгдоржийн хэлээд байгаа тэр олигарх гэдэгт нь өөрийнх нь баруун зүүн суганд багтахгүй мөртлөө дагаж гүйгээд байдаг Х.Баттулга, Н.Батбаяр, Г.Батхүү, Батж.Батбаяр нар орохгүй бол өөр хэн байх билээ. Тэгээд ч Э.Бат-Үүлийн “Олигархиудыг устгая” нийтлэлд ч намынхан дунд нь буй олигархиудын тухай бий.
Өмнөх 2005 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ардчилсан намын нэр дэвшигч “Авлигачдыг цээрлүүлнэ” гэсээр ард түмнийг жийрхүүлсэн. Харин энэ удаа яг түүнтэйгээ утга агаар нэгэн “Олигархиудыг устгана” хэмээн ярьж эхлэв. Хүнийг үндэс угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлаж үл болох Үндсэн хуулийн заалт бий сэн. Төрийн толгойд гарч, түмний нуруун дээр мордож л байвал Ц.Элбэгдоржид энэ юу ч биш бололтой. Тэр “гэж үзнэ”, “байх ёстой”, “ирэхгүй”, “нэмэгдэхгүй”, “амьдрал дээшлэхгүй”, “өсөхгүй”, “зогсооно”, “хуулийг өөрчилнө”, “болох ёстой” зэрэг базаахгүй үгийн цуглуулгаараа бидний саналыг худалдаж авч дийлнэ гэж үү?

Төрийн дайсан уран сайхны кино удахгүй үзэгчдийн хүртээл болно

Монгол кино нэгтгэл, “ABSOLUTE PICTURES”-ын хамтын бүтээл “Төрийн дайсан” уран сайхны кино тун удахгүй үзэгчдийн хүртээл болно. Хүний мөн чанар, хайр сэтгэл, нөхөрлөл, тэмцэл зэргийг онц сонирхолтой зохиомж, уран яруу илэрхийллээр тулаан, адал явдал дунд нь өгүүлэх энэ бүтээл кино сонирхогч залуусын дунд хүлээлтийг үүсгээд буй гэнэ. Гол дүрийн роль Мөнхтөр нь өндөр ур чадвартай цагдаагийн мөрдөгч бөгөөд эхнэр хүүхэддээ юу юунаас илүү хайртай нэгэн юм. Улс төрд нөлөө бүхий бүлэглэлд эхнэр нь алуулж, Мөнхтөр санамсаргүй бохир хэрэгт татагдан орно. Түүний амьдрал орвонгоороо эргэснээр киноны гол зангилаа эхэлж, сонирхолтой, адал явдалт байдлаар үргэлжилдэг.
Киног 5.1 систем буюу SURROUND дуу гаралтаар хийж байгаа явдал нь монголын кино урлагт гарч буй дэвшил гэж продюсер М.Болд ярьсан. Энэ нь олон улсын стандарт бөгөөд яг л Холливудад кино үзэж буй мэт сэтгэгдлийг төрүүлнэ гэж уран бүтээлчид нь амалсан.
Мөнхтөр–д Guys хамтлагийн дуучин Мягмар Хангал –д Мөн Guys хамтлагийн дуучин Лхагва
Эдгээр залуус өмнө нь “Сайн уу амьдрал минь “ УСК , “Зун орсон цас” хөгжимт жүжигт гол дүр бүтээж олон арван клип, реклам-нд тоглож байсан туршлагтай уран бүтээлч юм.

Ард түмнээ шилний цаанаас чихэр долоолгохоо больё

Цахиагийн Элбэгдорж 2008 оны УИХ-ын сонгуульд Чингэлтэй дүүргээс нэр дэвшин гарч ирсэн. Тэрээр өчигдөр “Хүчит шонхор” захаар явж ард иргэдтэй уулзсан юм. Шударга Ерөнхийлөгчийн төлөө урагшаа хэмээн түүнийг явсан газар болгонд нь дэмжсэн хүмүүс гар барин амжилт хүсч байлаа. Нэр дэвшигч Ц.Элбэгдорж “Хүчит шонхор” захаар явж иргэдтэй уулзах үеэрээ нэг л юмыг хэлж байлаа. Монголд шударга ёс тогтоож ард түмнийхээ амьдралыг дээшлүүлэхийн төлөө бүх хүчээ дайчлан ажиллах болно. Монголын төр авлигатай тэмцэж байна гээд “ТҮЦ” нураагаад явж байдаг. Жинхэнэ авлигатай тэмцэж чадахгүй байна шүү дээ. Дарга хууль биелүүлдэг. Иргэний эрхийг хамгаалсан хуультай болохын төлөө хамтдаа зүтгэе. Одоогийн энэ төр ард түмэндээ шилний цаанаас чихэр долоолгож байна шүү дээ. Ард түмний нуруун дээр байгаа хүнд ачааг хөнгөвчлөх хэрэгтэй гэлээ. Иргэд түүнд хандаж “Та манай Чингэлтэй дүүргээс УИХ-д сонгогдсон. Бид таныг дахин сонгох болно. Ард түмнийхээ итгэлийг дааж яваарай” гээд амжилт хүсч байлаа.

Боловсролыг үнэгүй болгох бус оюутныг мөнгөтэй болгох нь чухал байна

Ц.Элбэгдорж хэлэхдээ “Оюутны сургалтын төлбөр тойрсон асуудлыг шийдэх хэрэгтэй. Гэхдээ шударгаар шийдэх нь зөв. Оюутныг хохироож болохгүй. Монголын ирээдүйг сүйтгэж болохгүй. Авлига хээл хахуулийг цэцэглүүлж болохгүй. Зөвхөн сонгогдохын тулд Монголын ирээдүйг, Монголын боловсролыг хорлож болохгүй. Сүүлийн 20 гаруй жил арай ядан босч байгаа дээд боловсролын тогтолцоог нурааж болохгүй. Сургалтын төлбөрийг үгүй хийнэ гэдэг бол боловсролыг үнэгүй болгоно гэсэн үг. “Боловсролыг чинь үнэгүй болгоно” гэж ирээдүйгээ занаж болохгүй. Энэ бол өнөөгийн оюутан залуусыг, ирж буй шинэ үеийнхнийг амьдралынх нь турш хорлох хамгийн муухай бодлого. Сургалтын төлбөрийг үгүй болголоо гээд харин ч та нараас илүү их төлбөр татах болно. Өнөөдөр алхах бүрт авлига, хөдлөх бүрт хөлс, хүнд суртал байгаа. Та нар үүнийг мэднэ. Өнөөдөр авлигачдад амьсгалж байгаа бүхэн хэрэглээгээрээ дамжуулж төлөөс төлдөг. Зүгээр л тэд боловсролыг чинь үнэгүй болгоно гээд бусад юмныхаа үнийг нэмнэ. Эцэст нь та нар баталгаагүй ирээдүйтэй, баахан өртэй үлдэнэ. Боловсролыг үнэгүй болгох бус оюутныг мөнгөтэй болгох нь чухал байна. Ингэхийн тулд байгууллагад, хүнд сурталд, авлигад төр, эцэг эхчүүд мөнгөө төлөх биш, мөнгийг оюутны гар дээр тавих цаг болсон. Оюутныг сонголттой болгох цаг болсон. Сайн оюутныг, хичээл зүтгэлтэй оюутныг, өөртөө итгэлтэй оюутныг цалинтай, мөнгөтэй болгох цаг болсон. Ингэж боловсролын төлбөрт үндсэн, чанарын, шударга өөрчлөлт хийх хэрэгтэй. Ингэвэл боловсрол үнэ цэнэтэй болно. Хөгжинө. Чанартай боловсролтой иргэн чанартай хөгжлийг бий болгоно. Би Монголын ирээдүйг, Монголын боловсролыг аврахын төлөө хэдий эрсдэлтэй ч, зоримог алхам хийж чадна.
Хүн хувь заяагаа өөрөө тодорхойлохоос илүү сайхан юм байхгүй. Алдсан ч алдаа чинь сургамж болно. Гэхдээ нөхөж болохгүй алдаа гэж бас бий. Ирээдүйгээ алдвал тийм алдаа болно. Ах нь ямар ч үед та нарт тусална. Миний дүү нар, Монголын гэрэлт ирээдүй, маргаашийн эзэд оюутнуудаа ах нь та нараас нэг юм хүсье. Ахдаа туслаарай. Баярлалаа.

Ц.Элбэгдоржийн үг залуучуудад үнэтэй

Монголын ирээдүй болсон оюутан залуустай АН-аас нэр дэвшигч Ц.Элбэгдорж өнгөрсөн бямба гаригт уулзсан юм. Түүний лекцийг сонсохоор “Соёлын төв өргөө”-гөөр дүүрэн оюутан залуус ирсэн байна. АН-ын нэр дэвшигчийг дэмжиж, дуучин Quiza мөн хүрэлцэн ирсэн байлаа. Тэрээр залууст хандан “Залуус ядуу бол ял эдэлдэг. Буруутай бол буудуулдаг болоод байгаа энэ үед бидэнд боломж ирлээ. Боломжоо ашиглацгаая” хэмээн уриалж байсан юм. Харин УИХ дахь Ардчилсан намын бүлгийн дарга Ч.Сайханбилэг “Яг одоо 15.22 цаг болж байна. Дөрөвдүгээр паар орж байна. Гэтэл энэ заал дүүртэл оюутнууд цуглажээ. Энэ бол бид нэг зүйлийг хүсч байгаагийн шинж. Бид улс орны зүтгүүр. Тиймээс бид өөрсдийнхөө хэлээр ярьдаг. Бидний байдлыг хөндлөнгөөс биш дотроос нь харж чаддаг тийм хүнийг сонгох учиртай” гэдгийг хэлж байсан юм.
Мөн УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжин “Гэрэл гаргаж чадахгүй бол битгий сүүдэрлээч гэдэгчлэн энэ удаад буруу, булхайг зүхэхийн оронд өөрсдөө сонгуульд оролцон, сонголтоо хийе” гэж уриалсан юм. Харин нийтлэлч Баабар “Айдас” нийтлэлээ уншиж, айдсаас салахын төлөө хамтдаа зөв сонголт хийхийг уриаллаа. Ийнхүү Ц.Элбэгдоржийг дэмжигчид үгээ хэлсний дараа тэрээр өөрийн мөрийн хөтөлбөрийн талаар оюутан залуус танилцуулсан юм. Оюутнууд сургууль дээрээ хоёр цагийн лекц сонсоод энд тэнд унтсан, үүрэглэсэн шигээ л цаг нөхцөөх үе бий. Харин Ц.Элбэгдоржийн оюутнуудад хандаж хэлсэн үгийг залуус нэг бүрчлэн чих тавин чагнаж байлаа. Ингээд танхим дүүрэн алга ташилтаар түүний энэ удаагийн оюутнуудтай уулзах уулзалт үргэлжилсэн юм.

ЭССЭ БИЧИЖ ОЮУНАА ХӨГЖҮҮЛЬЕ.

-Дэлхийн нэр хүндтэй ихэнх сургууль тухайлбал Америкийн бүх их сургуульд Эссэ бичих чадваргүй хүнийг элсүүлдэггүй хатуу журамтай. Эссэ бичих нь ухаан шаардана. Сайнаас агууд дэвшихийг хүссэн хүн бүр Эссэ бичиж сурах хэрэгтэй. Эссэ бичих тусам мэдлэг цэгцэрдэг хуультай.
-“Монголын Лектор төв”, “Монголын Экологийн зөвлөл”, “Хөх сүлд соёл сан” хамтран зохион байгуулж буй Бид хөгжлийг хөтлөнө уриатай “Залуу Манлайлал” хөтөлбөрийн хүрээнд зохион байгуулагдах “Таван-Э үзлийг эрхэмлэх учир”, “Миний сүлд хаана байна?”, “Шударга ёс миний нүдээр” сэдвээс сонгож “Эссэ бичлэг”-ийн уралдаанд идэвхитэй оролцоорой.
-“Таван-Э”-г дэлгэрүүлвэл /Эрүүл сэтгэлгээ, эрхэм суртахуун, эрдэм боловсрол, эх оронч үзэл, эв нэгдэл/ гэж ойлгож болно. Дээрх гурван сэдвүүдээс сонгож, тархиндаа бодож, цаасан дээр буулгаарай.
-Тэмцээнд нас харгалзахгүй дээрх сэдвийн хүрээнд Монгол хэл дээр 500-гаас дээш үгтэй, Эссэ бичиж оролцоно. Эссээг Лектор төв дээр 2009.05.10-ны дотор хүлээн авна. Тэмцээний шагналын сан 1 сая төгрөг. Нэмэлт мэдээллийг www.lector.mn, lector_mn@yahoo.com, 70111839 дугаараас лавлаарай.

Ц.Элбэгдорж Н.Энхбаярыг халз мэтгэлцээнд дуудлаа

Ц.Элбэгдорж МАХН-аас нэр дэвшиж буй Н.Энхбаярыг оюутны асуудлаар халз мэтгэлцээнд урив. Хоёр нэр дэвшигч тус тусын мөрийн хөтөлбөртөө оюутан залуусын асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх талаараа тусгасан. Хэрэв хоёр нэр дэвшигч оюутны асуудлаар халз мэтгэлцээн хийвэл хэн нь бодитой юм хийх нь ард түмэнд ил харагдах учиртайсан. Бас халз мэтгэлцээнээс аль амлалт нь хэргэжих болит боломжтой нь харагдах биз ээ.



Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигч
Цахиагийн Элбэгдоржийн оюутан сурагчидтай
уулзахдаа сургалтын төлбөрийн талаар хэлсэн үг

Уучлаарай залуусаа, би ийм шударга бус,
хуурамч, хорлонтой амлалтыг
хараад дуугүй байж чадсангүй

(Би оюутныг мөнгөтэй, цалинтай,
сонголттой байхыг дэмжинэ)

Оюутны сургалтын төлбөр тойрсон асуудлыг шийдэх хэрэгтэй. Гэхдээ шударгаар шийдэх нь зөв. Оюутныг хохироож болохгүй. Монголын ирээдүйг сүйтгэж болохгүй. Авлига хээл хахуулийг улам цэцэглүүлж болохгүй.
Зөвхөн сонгогдохын тулд Монголын ирээдүйг, Монголын боловсролыг хорлож болохгүй. Сүүлийн 20 гаруй жил арай ядан босож байгаа дээд боловсролын тогтолцоог нурааж болохгүй.
Сургалтын төлбөрийг үгүй хийнэ гэдэг бол боловсролыг үнэгүй болгоно гэсэн үг. “Боловсролыг чинь үнэгүй болгоно” гэж ирээдүйгээ занаж болохгүй. Энэ бол өнөөгийн оюутан залуусыг, ирж буй шинэ үеийнхэнийг амьдралынх нь турш хорлох хамгийн муухай бодлого.
Ямар ч хүн үр хүүхдээ, ирээдүйгээ муу явахаас муухай амьдрахаас айдаг. Үнэгүй боловсролтой ирээдүй бол үнэгүй байх болно. Ажил амьдрал нь үнэ цэнэгүй байх болно.
Үнэгүй юм амьгүй байдаг. Үнэгүй юмны цаана хэт өндөр үнэ нуугддаг. Үнэгүй юмны ард авлига гаардаг. Шударга бус байдал гаардаг. Үнэгүй юм үнэтэй бүхнийг үнэт зүйлсийг үхүүлдэг. Тэр бүх хохирлын үнийг жирийн ард түмэн, хойч үе төлдөг.
Ингэж хэлэх нь өнөөдөр Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөж байгаа Ерөнхийлөгч бус цорын ганц нэр дэвшигч миний хувьд эрсдэлтэй алхам. Уучлаарай залуусаа, би ийм шударга бус, хуурамч, хорлонтой амлалтыг хараад дуугүй байж чадсангүй. Монголын ирээдүйг ингэж хорлуулмааргүй байна. Та нарын амьдралыг харж суугаад бүрмөсөн баллуулмааргүй байна.
Сургалтын төлбөрийг үгүй болголоо гээд харин ч та нараас илүү их төлбөр татах болно. Өнөөдөр алхах бүрт авлига, хөдлөх бүрт хөлс, хүнд суртал байгаа. Та нар үүнийг мэднэ. Өнөөдөр авлигачдад амьсгалж байгаа бүхэн хэрэглээгээрээ дамжуулж төлөөс төлдөг. Зүгээр л тэд боловсролыг чинь үнэгүй болгоно гээд бусад юмныхаа үнийг нэмнэ. Эцэст нь та нар баталгаагүй ирээдүйтэй, баахан өртэй үлдэнэ.
Боловсролын тогтоцыг, ирээдүйгээ ингэж хорлосон улс орон, сонгогдохын төлөө, сандал суудлаа хадгалахын төлөө сохорсон удирдагчид хаа сайгүй бий. Боловсролоо зөв шударгаар дэмжиж байсан улс орнууд ч бий. Ганцхан жишээ хэлье. Боловсролын бодлогоор нь Гана, Өмнөд Солонгосыг харьцуулсан судалгаа хамгийн сургамжтайд тооцогддог.
Гана улс сургалтын төлбөрөө чөлөөлсөн, боловсролоо үнэгүй болгосон. Өмнөд Солонгос боловсролыг хамгийн үнэ цэнэтэй зүйл гэж үзсэн. Өрсөлдөөнийг дэмжсэн. Боловсролоо дэмжих зөв, шударга бодлого хэрэгжүүлсэн. Хөгжлийн ижил түвшинтэй байсан хоёр орон хэдхэн жилийн дараа хөгжлийн газар тэнгэр шиг ялгаатай болсон.
Өмнөд Солонгос өнөөдөр нэг хүнд ноогдох чанартай боловсролынхоо үзүүлэлтээр дэлхийд тэргүүлж байна. Хөгжлийнхөө түвшингээр бар улс болсон. Гана улс “Боловсролыг чинь үнэгүй болгоно” гэсэн удирдагчдынхаа хорлонтой бодлогод иргэдийнхээ боловсролын түвшингээр ч, хөгжлөөрөө ч дэлхийд сүүл мушгигчдын нэг болсон. Ингэж Гана улс Яана улс болчихоод байна.
Би Монголоо, Монголынхоо ирээдүйг ингэж “Яанаа” гэж халагламаар хорлонтой бодлогоор хөнөөмөөргүй байна. Би Монголын боловсролд хөгжил авч ирэхийг хүсэж байна. Чанар авч ирэхийг хүсэж байна. Өрсөлдөөн авч ирэхийг хүсэж байна. Шударга зөв бодлогоор боловсролыг хөтлөхийг хүсэж байна.
Аливаа үйлчилгээний хөгжил, чанарыг үйлчлүүлэгч нь хөтөлдөг. Боловсролын үйлчилгээг авдаг хүмүүс нь оюутнууд. Иймээс дээд боловсролын чанарыг сайжруулъя гэвэл оюутнуудаа дэмжих хэрэгтэй. Оюутнаар дамжуулж дээд боловсролыг дэмжих хэрэгтэй. Дэмжлэгийг оюутнуудад, оюутны гарт, оюутны мэдэлд өгөх хэрэгтэй.
Боловсролыг үнэгүй болгох бус оюутныг мөнгөтэй болгох нь чухал байна. Би оюутныг гар дээрээ төлбөрөө, мөнгөө авдаг байхыг дэмжинэ. Би оюутныг мөнгөтэй, цалинтай, сонголттой болохыг дэмжинэ.
Боловсролыг хөгжүүлэх, тэнд өрсөлдөөн бий болгох амин сүнс нь оюутныг сонголтын эрх чөлөөтэй болгоход оршино. Оюутан хүн сургуулиа сонгох эрхтэй байх ёстой. Багшаа сонгох эрхтэй байх ёстой. Оюутан хүн аль сургуулиас, аль багшаас багц цаг-кредитээ цуглуулах вэ? хаана, хэнд мөнгөө төлөх вэ? гэдгээ мэддэх байх ёстой.
Ингэхийн тулд байгууллагад, хүнд сурталд, авлигалд төр, эцэг эхчүүд мөнгөө төлөх биш, мөнгийг оюутны гар дээр тавих цаг болсон. Оюутныг сонголттой болгох цаг болсон. Сайн оуютныг, хичээл зүтгэлтэй оюутныг, өөртөө итгэлтэй оюутныг цалинтай, мөнгөтэй болгох цаг болсон. Ингэж боловсролын төлбөрт үндсэн, чанарын, шударга өөрчлөлт хийх хэрэгтэй. Ингэвэл боловсрол үнэ цэнэтэй болно. Хөгжинө. Чанартай боловсролтой иргэн чанартай хөгжлийг бий болгоно.
Би боловсролын үнэ цэнийг мэднэ. Сайн, чанартай боловсрол гэж юу байдгийг бас мэднэ. Би оюутны хотхон байгуулахыг дэмжинэ. Би Монголын нийслэлийн ойролцоо цорын ганц зарагдаагүй үлдсэн “Их Тэнгэр” гэж Богд уулын уужим, үзэсгэлэнт амыг гурван даргыг тусгаарлах газар биш Монголыг хөтлөх “Оюуны төв” болгож хувиргах гэсэн мөрөөдөл надад байдаг. Би энэ мөрөөдлөө хэрэгжүүлэхийн төлөө явна. Бүсийн төв, томоохон суурингуудын ойролцоо оюутны хотхон, хот байгуулахыг дэмжинэ.
Манай оюутнууд өнөөдөр хүний наад захын хэрэгцээгээр дутаж байна. Амьдрах оюутны байраар дутаж байна. Хийх ажлаар дутаж байна. Сургуулиа төгсөөд ажил олдохгүй дутаж байна. Энэ дутаж байгааг нөхөхөд би онцгой анхаарна. Оюутнууддаа хэрэгтэй үед нь тусалдаг Ерөнхийлөгч байна. Залуусаа шоронд биш сургуульд явахад нь дэмжлэг үзүүлдэг Ерөнхийлөгч байна.
Өнөөдөр дээд сургууль төгссөн 10 оюутны дунджаар 7 нь мэргэжлээрээ ажиллаж чадахгүй байна. Би жил бүр Монголд шаардлагатай мэргэжлийн жагсаалт гаргадаг болгоно. Шаардлагатай мэргэжилтний тоог зарлуулдаг болгоно. Захиалгат, шаардлагатай боловсролд зарцуулах мөнгийг захиалагч тал нь төлдөг болгоно. Тэр төлбөрийг захиран зарцуулах эрхийг оюутанд өгнө.
Бид боловсролын тухай, төлбөрийн тухай олон жил ярьж, олон хурал зөвлөлгөөн хийсэн. Тэндээс боловсрол үнэтэй байх ёстой гэсэн ганц дүгнэлт гардаг. Нэг тийм хурлын үеэр илтгэл тавьсан оуютны дүгнэлтийг би сайн санаж байна. Тэр оюутан Төрийн ордны их танхимд тавьсан боловсролын тухай илтгэлээ төгсгөхдөө “Боловсролыг гэрэлт ирээдүй гэдэг. Ирээдүйгээ гэрэлтэй, гэгээтэй байлгахын тулд гэрлийнхээ мөнгийг төлцгөөё” гэж уриалж байсан. Оюутнууд тэр уриалгыг дэмжиж байсан.
Би боловсролын тухай ярихдаа 4-н жилээр хязгаарлахыг хүсэхгүй байна. Дөчин жил, олон зуун жил, Монгол орон мөнхөд орших тэр ирээдүйг бодож боловсролын бодлогоо төлөвлөх хэрэгтэй. Жил бүр төрөөс гадаад дотоодын дээд сургуульд сургах оюутны захиалгын тоог 5000-аас доошгүй байлгая. Ийм бодлогыг 40 жилийн хөтөлбөр гаргаж хэрэгжүүлье. Бид 40 жилийн хугацаанд төрийн захиалгаар, хамгийн гол нь шударга системээр доод тал нь 200 мянган иргэнээ ингэж бэлдье. Шалгалт шүүлгийг нь тусгай программаар, гадны нөлөөгүй, олон улсын жишгээр авдаг байя. Ингэж бид үнэ цэнэтэй, боловсролтой иргэдээ шударга, зөв бодлогоор тогтвортой бэлдэж чадвал Монгол улс хөгжинө. Хурдан босно.
Хамгийн гол нь чанартай боловсрол, цаана нь баталгаатай ажлын байр байх нь чухал. Өнөөдөр Монголын залуус сургууль төгсөөд ажилгүй байдаг. Гадныханд тэдний ажлын байрыг найр тавьж өгдөгийг зогсоох ёстой. Сургуульд сурч байгаа оюутан бүрийн ард захиалагч нь байдаг, төлбөрийг нь төлдөг, тэр мөнгийг хэнд төлөхөө оюутан мэддэг тийм систем тогтоох нь зөв. Оюутан сурч байхдаа ажлын байрны захиалгаа авчихсан, гэрээгээ хийчихсэн байх ёстой. Тэгвэл тухайн оюутан төгсөөд ажилгүй, байнгын орлогогүй байхын түмэн зовлонг эдлэхгүй.
Монголд хийх ажлаас их юм алга. Манай оронд маш олон мэргэжил, мэргэжилтэй хүн шаардлагатай. Монгол улсад эзэмшье гэвэл баялаг байна, хийе гэвэл ажил байна. Баялагаараа бид чинь дэлхийд эхний 10-т ордог. Тэгвэл хийх ажлын ийм их хэрэгцээ бас байна гэсэн үг. Монгол хүн баян, амгалан, бүтээлч амьдрах ийм их боломж байна. Ийм орны төр дээд сургууль төгссөн иргэнээ ажилгүй байлгах, ядуу явуулах нь ичгэвтэр.
Монголд оюутны төлбөр чөлөөлнө, боловсролыг үнэгүй болгоно гэж Ерөнхийлөгч хүн амлах ёсгүй. Харин оюутны төлбөрөөр оролдохоос илүүтэй Оюу толгойг харьд шоудаж, авлигаар өгсөн байж болох шийдвэрээ хүчингүй болгох хэрэгтэй. Ингэвэл бид тэр нэг Оюу толгойгоос илүүтэй олон мянган баян оюутан толгойтой болно.
Үнэтэй боловсрол олсон хүн амьдралынхаа турш боловсролынхоо үнийг хэд дахин эргүүлж олдог. Үнэ цэнэгүй боловсролтой хүн тэр өртөгөө амьдралынхаа турш төлдөг. Чи төлбөрөө бусдаар даатгасан ч, амьдралаа бусдаар бас даалгаж чадахгүй. Сайн боловсрол орлого болдог. Муу боловсрол зарлага болдог. Боловсрол нь үнэ цэнэгүй оронд хүн нь үнэ цэнэгүй байдаг. Би ингэж иргэдийнхээ хамгийн үнэ цэнэтэй капиталаар, иргэдийнхээ амьдралаар тогломооргүй байна. Дахин хэлье, сонгуулийн ганцхан амлалтаар ирээдүйгээ, улсаа бүрмөсөн баллуулмааргүй байна.
Үүний оронд би өрсөлдөгчдөө өмнөх амлалтаа хэрэгжүүлээрэй гэж уриалмаар байна. 2000 онд амласан “Төрөө хямралаас, түмнээ ядуурлаас аврах” амлалт нь хэрэгжсэн үү! Өнөөдөр Монголын нийгэм хямралгүй, Монголын ард түмэн баян амьдарч чадаж байна уу!
Харин 2004 оны сонгуулийн АН-ын МАХН-ын амласан нийгмийн амлалтын хэрэгжилтийг эхлүүлсэн, хэрэгжүүлсэн Ерөнхий сайд би өөрөө, та нарын өмнө зогсож байна. Та нар санаж байгаа, төсөв хүрдэггүй байхад авлигатай тэмцэж, нийгэмд шударга ёс тогтоох ажлыг эхлүүлж байж хүүхдийн мөнгө, залуу гэр бүлийн мөнгийг олгодог болсон.
Ингэж би авлигачдын халаасыг зузаалж биш, харин хоосолж улсынхаа сан хөмрөгийг дүүргэж, иргэдийнхээ гар дээр мөнгө тавьж чадсан. Ингэж би мэргэжлийн боловсрол олгодог сургалт үйлдвэрлэлийн төвүүдийг босгож, тэнд сурч байгаа оуютнуудад цалин өгдөг болгосон. Өнөөдөр тэд 45 мянган төгрөгийн цалин гар дээрээ авч байгаа. Уг нь доод тал нь 108 мянган төгрөг авах ёстой юм. Би үүнийг хийж чадсан. Би дээд сургуульд сурдаг оюутнуудыг цалинтай, сонголттой болгох ажлыг хийнэ. Чадна.
Дахиад өрсөлдөгчөөсөө 2000 оны, мөн 2008 оны биелүүлээгүй амлалтаа эхэлж биелүүлье гэж хүсэх байна. Шударга ёс тогтоож, баялгийг иргэддээ хувиарлаж, төрөө хямралаас түмнээ ядуурлаас гаргая. Нөгөө алдарт, олон түмнийхээ хөхийг хавтгасан 1 сая, 1,5 сая төгрөгнийхээ амллатыг хэрэгжүүлье.
Тэр амлалт хэрэгжвэл оюутан та хэнээс ч гуйхгүй, гар дээрээ мөнгө авна. Оюутан та сайн багш, сайн сургуулийг сонголтоороо, мөнгөөрөө олж, сайн боловсрол эзэмших боломжтой болно. Та баян орны, авлигатай орны ядуу оюутан биш баян орны, шударга нийгмийн баян оюутан, бүтээлч иргэн болж чадна.
Өнөөдөр Монголын авлигатай, хүнд сурталтай, олигархжсан төр юун оюутны төлбөр чөлөөлөх. Багшийнхаа цалинг, төрийн сургуулийнхаа тогтмол зардлыг ч бүрэн өгч чадахгүй хасаж танаж байна. Авлигажсан төрийн төлөх мөнгөний хэмжээнд Монголын дээд боловсролын тогтоцыг царцааж хөлдөөж болохгүй.
Харин төрд шударга ёс, албан тушаалтанд хариуцлага, ард түмэндээ баялгийг, эрхийг өгвөл өнөөдөр бид ямар ч асуудлыг шийдэж чадна. Хямралаас гарна. Би ингэж улс орноо хямралаас гаргасан, өнөөдрийн олон ужиг асуудлыг сууриар нь шийдвэрлэсэн Ерөнхийлөгч байх болно.
Авлигыг бүтээсэн хүн авлигын эсрэг тэмцэж чадахгүй. Шударга бусын хөрсийг тавьчихаад шударга ёсыг тогтоож чадахгүй. Хүн бүтээсэн юмныхаа эсрэг тэмцэж чаддаггүй юм. Харин авлига, шударга бусыг нэмж байж, ядуурлыг гааруулж байж, ядарсан ард түмнийхээ, залуус оюутны хамгийн эмзэг шархыг сэдрээж байж дахиж гарах гэж, байгаа газраа үлдэх гэж оролддог. Ийм увайгүй, хорлонт үйлдлийг ард түмэн сонголтоороо тас цохих болно.
Надаас дээрхи сэдвээр нийтийн өмнө халз ярилцлагад орооч гэж олон хүн хүсэж байна. Би Монгол улсын одоогийн суугаа Ерөнхийлөгчтэй Монголын ирээдүй, боловсролын сэдвээр халз ярилцлагад ороход бэлэн байна. Түүнийг халз ярилцлагад урьж байна. Би Монголын ирээдүйг, Монголын боловсролыг аврахын төлөө хэдий эрсдэлтэй ч, зоримог алхам хийж чадна.
Оюутнууд аа! хариуцлагатай цаг ирсэн шүү. Өөрчлөх цаг ирсэн. Сонголтдоо хариуцлагатай хандаарай. Сонгуульдаа идэвхтэй оролцоорой.
Нэг мэдэхэд хувь заяагаа өөрөө тодорхойлдог биш, авлигач түшмэдийн гарт амьдрал чинь оччихсон байх бий. Нэг мэдэхэд сургууль чинь мөнгөгүй, багш чинь цалингүй болчихсон байх бий. Нэг мэдэхэд сурах гээд сайн сургуульгүй, заалгах гээд сайн багшгүй болчих бий. Нэг мэдэхэд ирээдүй чинь баларчихсан, дахиж засах боломжгүй, зассан ч насаараа харамсаад, төлөөд, зүтгээд барахгүй том бул хар чулуу өмнө чинь хөндөлсөх бий.
Хүн хувь заяагаа өөрөө тодорхойлохоос илүү сайхан юм байхгүй. Алдсан ч алдаа чинь сургамж болно. Гэхдээ нөхөж болохгүй алдаа гэж бас бий. Ирээдүйгээ алдвал тийм алдаа болно. Ах нь ямар ч үед та нарт тусална. Миний дүү нар, Монголын гэрэлт ирээдүй, маргаашийн эзэд оюутнуудаа ах нь та нараас нэг юм хүсье. Ахдаа туслаарай. Баярлалаа.




2009.04.25.

Эрүүл мэндийн салбарыг дэмжье гэвэл даатгалын системийг өөрчлөх хэрэгтэй

П.Туяа
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ардчилсан намаас нэр дэвшигч Ц.Элбэгдорж өнгөрсөн баасан гаригт эрүүл мэндийн салбарынхантай уулзсан. Ц.Элбэгдорж энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сурталчилгааны ажлынхаа хүрээнд салбар салбарын ажил мэргэжлийн хүмүүстэй уулзалт зохион байгуулж тэдний санаа бодлыг сонсч байгаа. Тэрээр энэ удаад эрүүл мэндийн салбарынхантай уулзах болсон нь цаанаа нэг учиртай аж. Учир нь, эмч, эрүүл мэндийн салбарынхны цалинг хасахгүй байх хүсэлтийг Эрүүл мэндийн сайд С.Ламбаад уламжилсан аж. Мөн тэрээр 1996 онд Ерөнхий сайд байх үедээ бие эрүүл мэндийн салбарыг төлбөртэй болгосон. Энэ бол эрүүл мэндийн салбарт хийсэн томоохон алхам болсон. Сүүлийн үед эрүүл мэндийн тогтолцоонд нэг буруу зүйл үйлчлэх болсон. Энэ юу вэ гэхээр эм, тариаг тендерт оруулсан явдал юм. Эм, тариа ямар цемент шохой юм уу. Тендерт чанар муутай эм тариа нийлүүлэгдэх нь тодорхой. Тиймээс төрөөс энэ байдлыг зогсоох ёстой. Анагаах ухааны чиглэлээр зургаан жил суралцаж төгсөөд гарсан дадлагажигч эмч нарыг шууд эмчээр ажиллуулдаг болох. Харин нарийн мэргэжлийн эмч нарын сурах хугацааг уртасгаж өгье гэсэн саналуудыг тавих болно гэлээ. Ийнхүү түүнийг эрүүл мэндийн салбарынханд хандаж үгээ хэлсний дараа иргэд түүнд асуулт тавьсан юм.
-1.5 сая төгрөг өгөх үү. Энэ амлалтыг биелүүлэх боломж хэр байгаа вэ?
-Энэ 1.5 сая төгрөг бол 2008 оны УИХ-ын сонгуулиар МАХН, АН-аас ард түмэндээ тавьсан өр. Ийм учраас энэ өрөө төлөх ёстой. Жирийн ард иргэд, хөдөөнийхөн, хотын эмч нар ялгаагүй бүгд цалингийн зээлтэй. Өгье гэвэл аргаа олдог, өгөхгүй гэсэн хүн шалтагаа олдог гэдэг шүү дээ.
-Эрүүл мэндийн байгууллагыг хэрхэн хөгжүүлэх вэ?
-Өнөөдөр эрүүл мэндийн байгууллагын гарах гарц бол эрүүл мэндийн даатгал. Төрийн гүйцэтгэж байгаа үүргийг даатгалаар орлуулж өгөх хэрэгтэй. Харамсалтай нь, өнөөдөр эрүүл мэндийн нийт зардлыг аваад үзэхээр 25 хувь нь даатгал 75 хувь нь төрөөс байна. Ийм байдлаар бол явахгүй. Үүнийг л эргүүлье. 75 хувь нь даатгалаас, 25 хувь нь төрөөс хамаралтай болгох хэрэгтэй. Өнөөдөр иргэд эрүүл мэндийн даатгалыг дөрвөн хувь төлж байгаа. Энэ дөрвөн хувиа төлж байгаа хүмүүс эрүүл мэндийн үйлчилгээ авч байгаа иргэдийн магадгүй 20-30 хувь байгаа. Нөгөө 500 төгрөгийн татвар төлж байгаа иргэд бол эрүүл мэндийн үйлчилгээ авч байгаа хүний 90 гаруй хувийг эзэлж байна. Энэ хүмүүс эрүүл мэндийн салбарыг маш хүнд байдалд оруулж байгаа. Төр эрүүл мэндийн салбрыг аваръя гэвэл энэ даатгалыг дэмжээд өгөх хэрэгтэй. Эмч нарыг дэмжье гэвэл даатгалыг нь дэмжээд өг, төрөөс даатгалд төлдөг мөнгийг нэмээд өг. 500 төгрөгийг наад зах нь 2000 төгрөг болгоё. Ингэсэн байхад манай эмч нар хангалттай цалин авдаг болно.
-Таны эрүүл мэндийн салбарт оруулсан хувь нэмэр юу вэ?
-Би 1996 онд Ерөнхий сайд болоод эрүүл мэндийн бүх үйлчилгээг төлбөртэй болгосон. Эрүүл мэнд гэдэг хувь хүний хамгийн үнэ цэнэтэй зүйл. Үнэгүй юм амьгүй байдаг. Үнэгүй юмыг хэн нэгэн хүн төлдөг л байхгүй юу. Өнөөдөр эрүүл мэндийн үйлчилгээг үнэгүй болгоно гэж шоу хийж магадгүй. Ингэвэл эрүүл мэндийн салбарыг сүйрүүлнэ. Бүх эмнэлгүүдийг цахим сүлжээнд холбоё. Төрсөн хүн болгоныг цахим мэдээллийн карттай болгоё. Үүнийг төр хийж өгөх ёстой. Үндсэн сүлжээний үнийг төр төлөөд өг. Иргэн бүр жилд нэг удаа эрүүл мэндийн үзлэгт ордог байх гэсэн заалтыг хуульчилж өгөх. Эрүүл мэндийн үйлчилгээ аваагүй хүнд мөнгийг нь эргүүлээд өгдөг байх. Энэ бүгдийг төрөөс хийж өгөх шаардлагатай байна. Чи өөрийн эмчээ тэжээж чадахгүй бол харийн эмчийг тэжээх болно. Орж ирж байгаа байгаа бүх мөнгийг эрүүл мэнд боловсролд зарцуулдаг болъё. Ийм зарчмаар ажиллах болно. Та нарт би тусаля, намайг дэмжээрэй.

Уулзалтын үеэр эмнэлгийн зарим ажилтнаас эрүүл мэндийн салбарт ямар тулгамдсан асуудал байгааг сонирхсон юм.
-Монос эмийн үйлдвэрийн эм зүйч Г.Нарангэрэл
-Эрүүл мэндийн салбарт шийдвэрлэх ёстой ямар асуудал байгаа гэж та бодож байна вэ?
-Эм ханган нийлүүлэх төв, эмийн үйлдвэр эрхэлдэг олон газруудыг цэгцлэх хэрэгтэй гэж бодож байна. Хэн дуртай хүн эмийн сан ажиллуулдаг болж. Үүнийг цэгцэлж эмийн худалдаа эрхэлдэг газруудад лиценз олгохдоо өндөр шаардлага тавих хэрэгтэй. Мөн эмийн нийлэлтийг тендрээр зохицуулах нь буруу. Үүнээс болж манай эмнэлгүүд иргэдэд чанаргүй эм, тариагаар үйлчлэх нь ихэсч байгаа. Одоо жишээ нь дэлхий нийтээр пенциллин хэрэглэхээ болиод удаж байхад манайд л хэрэглээд байгаа шүү дээ. Тиймээс эмнэлгүүдэд чанартай эмээр үйлчилдэг болгоё гэвэл эмийн тендрийг зогсоох шаардлагатай.
-Таны бодлоор эрүүл мэндийн үйлчилгээг сайжруулахад төрөөс ямар арга хэмжээ авах хэрэгтэй гэж бодож байна вэ?
-Ер нь бол иргэдэд үзүүлэх эрүүл мэндийн үйлчилгээг сайжруулья гэвэл эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог өөрчлөх хэрэгтэй. Төр засгаас эрүүл мэндийн даатгалыг үйлчилгээг боловсронгуй болгох тал дээр анхаараач гэж хэлмээр байна. Эрүүл мэндийн салбарт төсөвлөгддөг мөнгийг нэмэгдүүлэх. Эмч эмнэлгийн ажилчидын цалин бууруулах талаар яриах болсон. Хэрэв эмч нарын цалинг хасвал улсын эмнэлэгт ажиллах эмч олдохгүй л болов уу. Тиймээс эмч нарыг цалинг хасах биш нэмэх талаас нь төр засгаас арга хэмжээ авах цаг нь болсон гэж бодож байна.

Жижиг дунд үйлдвэр эрхлэгчид Ц.Элбэгдоржид хандлаа

Манай улсын хүн амын багагүй хэсэг нь хувиараа бизнес эрхлэгчид байдаг. Тэдний дуу хоолой, эрх ашгийг хамгаалах байгууллага бараг байдаггүй гэхэд хилсдэхгүй. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигч Ц.Элбэгдорж жижиг дунд бизнес эрхлэгчдийг өчигдөр СТӨ-нд хүлээн авч уулзсан юм. Ц.Элбэгдоржийг иргэдтэй уулзахаар очсон газар болгонд түүнийг дэмжиж буйгаа илэрхийлсэн олон түмний халуун алга ташилт угтаж байлаа. Урлагийн тоглолтын үзэгчдээр заалаа дүүргэдэг СТӨ Ц.Элбэгдоржийн үгийг сонсох гэсэн хүмүүсээр дүүрсэн байлаа.
Иргэд татварын дарамтаас ангижруулж өгөөч хэмээн нэр дэвшигчээс хүсч байлаа. Тэрээр иргэдээс ирсэн энэ саналыг харгалзан үзэх болно. Бизнес эрхэлдэг хүн болгонд татварын дарамт учрах болж. Төр засгийн зүгээс татварын зөв бодлого барьж ажиллах хэрэгтэй. Монгол Улс жижиг дунд үйлдвэрээ хөгжүүлэхгүйгээр урагшаа нэг ч алхахгүй тиймээс татварын хөнгөлөлттэй систем уян хатан чанарыг барьж ажиллах хэрэгтэй гэлээ.

Ц.Элбэгдорж Н.Энхбаярыг халз мэтгэлцээнд дуудлаа

Ц.Элбэгдорж МАХН-аас нэр дэвшиж буй Н.Энхбаярыг оюутны асуудлаар халз мэтгэлцээнд урив. Хоёр нэр дэвшигч тус тусын мөрийн хөтөлбөртөө оюутан залуусын асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх талаараа тусгасан. Н.Энхбаяр дээд боловсролыг үнэгүй болгох, харин Ц.Элбэгдорж цалинтай оюутан, чанартай боловсрол гэсэн санал гаргаад байгаа. Хэрэв хоёр нэр дэвшигч оюутны асуудлаар халз мэтгэлцээн хийвэл хэн нь бодитой юм хийх нь ард түмэнд ил харагдах учиртайсан. Бас халз мэтгэлцээнээс аль амлалт нь хэргэжих болит боломжтой нь харагдах биз ээ.

Ц.Элбэгдорж Н.Энхбаярыг халз мэтгэлцээнд дуудлаа

Ö.Ýëáýãäîðæ ÌÀÕÍ-ààñ íýð äýâøèæ áóé Í.Ýíõáàÿðûã îþóòíû àñóóäëààð õàëç ìýòãýëöýýíä óðèâ. Õî¸ð íýð äýâøèã÷ òóñ òóñûí ìºðèéí õºòºëáºðòºº îþóòàí çàëóóñûí àñóóäëûã õýðõýí øèéäâýðëýõ òàëààðàà òóñãàñàí. Í.Ýíõáàÿð äýýä áîëîâñðîëûã ¿íýã¿é áîëãîõ, õàðèí Ö.Ýëáýãäîðæ öàëèíòàé îþóòàí, ÷àíàðòàé áîëîâñðîë ãýñýí ñàíàë ãàðãààä áàéãàà. Õýðýâ õî¸ð íýð äýâøèã÷ îþóòíû àñóóäëààð õàëç ìýòãýëöýýí õèéâýë õýí íü áîäèòîé þì õèéõ íü àðä ò¿ìýíä èë õàðàãäàõ ó÷èðòàéñàí. Áàñ õàëç ìýòãýëöýýíýýñ àëü àìëàëò íü õýðãýæèõ áîëèò áîëîìæòîé íü õàðàãäàõ áèç ýý.

Шороотой “бөх”-чүүдийн цацсан шороо

Ерөнхийлөгчийн сонгуульд АН-ыг штабыг удирдаж байгаа Д.Эрдэнэбат, Д.Дорлигжав нар бөхөөр бол улсын наадамд нэг ч удаа амжилт гаргаж үзээгүй хүмүүс. Ардчилсан намын генсек Д.Эрдэнэбат 2000, 2004, 2008 оны УИХ-ын сонгуульд Багануур дүүрэгт дараалан нэр дэвшсэн боловч МАХН-ын Х.Балсандорж, “Оюуны ундраа”-гийн С.Отгонбаяр нарт далаараа цэвэр тавиулан, гурван удаа ойчсон юм.
Сэлэнгийн Зүүнхараагийн “Заяат” гаралтай Д.Эрдэнэбат “Залуучууд” зочид буудлыг хувьчлан авсан, ломбард, гуанз, алт мөнгөний дарханы сүлжээтэй, багагүй хөрөнгөтэй боловч Улаанбаатар бол Багануур биш, улс бол дүүрэг биш учир сэтгэлгээ нь багадаж, бачимдаж сандарч байна. Д.Эрдэнэбат өөрийнхөө намын нэр дэвшигчийг бие бялдар муутай, Монгол улсыг төлөөлдөг Ерөнхийлөгч ийм нүүр царайтай байж болохгүй гэсэн хүмүүсийн сэтгэгдлийг лавшуулж, зурагтаар Элбэгээгийн сул талыг сурталчилснаасаа хойш тв дэлгэцээс хол байгаа юм. Магадгүй “МҮДН” фракцийн угшилтай Д.Эрдэнэбат наанаа инээвч, цаанаа Элбэгдоржийн эсрэг ажиллаж байх магадлалтай. Эсвэл байж байгаа нь л тэр, түүнээс гарах дээд хэмжээний улс төр нь л энэ биз. Нэр дэвших бүртээ хомоол хамж ирсэн энэ хүнийг сайн улс төрч гэхэд хэцүү юм. Давж үзээгүй хүнийг бөх гэж хүндлэх арга байхгүйтэй адил.
МАХН-ын радио нэвтрүүлгийн хөтөлбөрийг хулгайлсан, Баянхонгорт тараах аман ухуулга гэх хоёр хуудас тамга тэмдэггүй цаас барьж гарч ирсэн, Ерөнхийлөгчийн Хэвлэлийн төлөөлөгч Я.Төмөрбаатар ярьсан мэтээр төөрөгдүүлэх И.Төмөрбаатарын нууц ярианы бичлэг хэмээх асуулт хариулт зохиох зэргээр Д.Дорлигжав баримт материал хувилан олшруулах, шинээр үйлдлвэрлэх “цех” ажиллуулж байна. Д.Дорлигжавыг АН-ын дарга байхад 2001 оны сонгуулиар Ерөнхийлөгч Н.Багабандийг сая долларын хахууль авсан гэх хуурамч факсын хэрэг дэгдэж байсан билээ. Д.Дорлигжав ерэн оноос УИХ-ын сонгуульд долоон удаа нэр дэвшиж долоон удаа ялагдсан “амжилт” үзүүлжээ. Орон нутгийн хурлын сонгуульд ч тухайлбал өнгөрсөн намар НИТХ-д орохоор Баянголоос нэр дэвшээд мөн л ялагдаж улсын бүү хэл аймгийн наадмаа цол авч чадахгүй гэдгээ нотолсон.
Хоёр ялагдмалаар штабыг толгойлуулснаараа Н.Алтанхуяг өөрийнх нь Ерөнхий сайд болох замыг хааж, зөвшилцлийн засгийн газраас сайн дураар огцорч ажил албагүй болгож байсан Ц.Элбэгдоржийг нэгмөсөн унагах давхар ухаан сийлжээ. “Энэ бага дэслэгч, улстөрийн алиалагч байгаа цагт манай нам сайнаа үзэхгүй, Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Үүл, Элбэгдорж гэсэн хоёр балайгийн хэн нэг нь орно л биз, тэгээд дэвшүүлэн зайлуулна” гэж ярьж байжээ. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшээд ялагдсан бол улстөрийн хувьд тэтгэвэрт гардаг бичигдээгүй хууль бий. МУНН-аас дэвшсэн Ж.Гомбожав, ИЗН-ын Л.Дашням, хөөрөгтэй плакат болсон Р.Гончигдорж, сургаас хэтрэхгүй үлдсэн М.Энхсайхан бүгд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялагдагсад.

БОЛОВСРОЛОО БРЭНД БОЛГОСОН УЛСУУДЫН ЖИШГЭЭС

Сургалтын төлбөрөө яаж төлөх вэ гэдэг шаналгаа бол Монгол оюутны гол “проблем”. Монголын их дээд сургуульд сурч байгаа 148 мянган залуус төдийгүй тэдний гэр бүлийнхний өмнө тулгардаг том бэрхшээл. Харин дэлхийн зарим улс орны залуус манайхаас өөр нөхцөлд сурч, боловсрол эзэмшиж байна. Энэ талаарх зарим мэдээллийг хүргэж байна.
Норвегийн улсын сургуулиудад сурахад төлбөргүй
-Сургалтын тоног төхөөрөмж, техникээр маш сайн хангагдсан. Судалгаа хийх зорилготой оюутнуудад маш сайхан боломж гэсэн үг. Мөн чийглэг дулаан уур амьсгал, үзэсгэлэнт байгаль, байгалийн арвин нөөц баялаг ихтэй, ер нь амьдарч суралцахад тун аятайхан. Биотехнологи өндөр түвшинд хөгжсөн, далай тэнгистэй холбоотойгоор загас агнуур, усан онгоцны жолоодлого, хөлөг онгоцны үйлдвэрлэл ихээхэн хөгжсөн учир аливаа судалгаа шинжилгээг эрчимтэй дэмждэг. Одоогоор тус улсад хамгийн их "моод"-нд ороод байгаа, эрэлт ихтэй мэргэжил бол анагаах ухаан, эрх зүй, эдийн засаг, инженерийн шинжлэх ухаан зэрэг болно. Зургаан их, дээд сургууль, 25 коллеж, 2 академи, 2 хувийн дээд сургуультай. Ихэнх хичээл нь норвег хэл дээр явагддаг. Гэхдээ гадаад оюутнууд эхний жилдээ хэлний бэлтгэлд суугаад хэлийг нь сурах боломжтой. Сайхан мэдээ дуулгахад, улсын сургуулиудад нь сурахад үнэ төлбөргүй. Гэхдээ хоол, байрны мөнгөө өөрөө төлнө. Учир нь Норвег бол дэлхийн хамгийн өртөг өндөртэй улсуудын нэгд ордог. Гэхдээ оюутнууд хуулийн хүрээнд ажиллах эрхтэй учир зуны амралт, хичээлээс гадуур хийсэн ажлын цалингаараа энэ зэргийн зардлаа нөхөх бүрэн боломжтой.
Данид бүрэн үнэ төлбөргүй биш ч…
Дани улс эмийн үйлдвэрлэл, компьютер, автомашин үйлдвэрлэл, худалдааны удирдлага, эрх зүйгээр сайн мэргэжилтэн бэлтгэдэгээрээ алдартай. Хамгийн алдартай бөгөөд эртний сургууль нь бүр 1479 онд байгуулагдсан Копенгагены их сургууль. Энэ сургуулийн хууль эрх зүй, сэтгэл судлал, сэтгүүл зүйн хөтөлбөрүүд нь Европт ихээхэн алдартай. Мөн Ольборг, Орхус, Оденс, Роскиллын болон Эзэн хааны нэрэмжит хөдөө аж ахуйн их сургууль, техникийн ихсургууль, инженерийн академи, Копенгагены бизнесийн удирдлагын сургуулиуд нь сургалт сайтайд тооцогддог. Сүүлийн жилүүдэд англи хэл дээр явуулдаг хөтөлбөрүүдийнхээ тоог эрс нэмж байгаа. Төлбөр нь бүрэн үнэ төлбөргүй биш. Засгийн газраасаа татаас авдаг ч гэлээ тодорхой хэмжээний төлбөрийг оюутнууд өөрсдөө төлөх ёстой байдаг.
Шведийн бүх их, дээд сургууль улсын мэдэлд байдаг
Шведийн сургуулиудын нэг онцлог бол аж үйлдвэржилттэйгээ маш нягт уялдаа холбоотой хөгждөг. Сургуулиуд нь хууль эрх зүйгээс авахуулаад машин үйлдвэрлэл хүртэл 200 гаруй магистрын хөтөлбөрийг санал болгодог. Магистрын болон түүнээс дээш зэргийн сургалтууд нь англи хэл дээр явагддаг. Томоохон компаниуд нь ч гэсэн англи хэлээр ажлаа явуулдаг. Нэг онцлог бол Шведэд маш нарийн мэргэжлийн мэргэжлүүдийг эзэмшүүлдэг. Тиймээс магистр, докторын зэрэгт суралцах гэж байгаа бол ажлын туршлага их чухал үүрэгтэй. Бүх их, дээд сургуулиуд нь улсын мэдэлд байдаг. Хамгийн анхны бөгөөд нэр хүндтэй том сургууль болох Уппсалагийн их сургууль нь 1477 онд байгуулагдсан. Одоо 8 их сургуультай. Эдгээр сургуулиуд нь бүх том хотууддаа байрладаг, төвлөрлөө нэлээд задалсан учраас аль ч хотод нь сурах боломжтой.

Финлянд боловсрол үнэ төлбөргүй
Их сургуулиудын зэрэгцээ политехникийн сургуулиуд сургалт явуулдгаараа онцлог. Технологи, харилцаа холбоо, тээврийн чиглэлээр маш сайн мэргэжилтнүүдийг бэлтгэдэг. Үүний дараа социологи, удирдлага, захиргааны чиглэлийн мэргэжилтнүүд, харин гуравдугаарт нийгмийн үйлчилгээний чиглэлийн буюу эрүүл мэнд, үйлчилгээний ажилтнуудыг сайн бэлтгэдэгээрээ алдартай.
Их сургуулиуд нь улсын мэдлийнх бөгөөд улсаас санхүүжилт авдаг. Нийт 20 орчим их сургууль, 30 орчим дээд сургууль, хүрээлэнгүүдээс бүрддэг. Хельсинкийн их сургууль нь 1640 онд Туркт байгуулагдсан боловч 1828 онд Финляндад ирсэн. Финлянд болон Швед хэл дээр хичээл нь ордог. Мөн англи болон герман хэл дээр ордог хөтөлбөрүүд бас бий. Эдгээр нь сургууль тус бүрээр ялгаатай байдаг. Тиймээс сонирхож буй хүн өөрөө маш сайн хайж судлах шаардлагатай. Боловсрол нь одоогоор үнэ төлбөргүй байгаа.

Германы” Элит их сургууль эх орны чимэг”
ХБНГУ 2005 оны зургадугаар сараас тус улсын Засгийн газар болон муж улсуудын засаг захиргаа хамтран “Элит их сургууль” хэмээх төсөл хэрэгжүүлж эхэлжээ.Уг төсөлд юуны өмнө их дээд сургуулиудад сонгон шалгаруулалт явуулж, эн түрүүнд улсаас санхүүгийн тусгай дэмжлэг авах эрхтэй сургуулиудыг зарлаж, уг тэтгэлэгээ өндөр төвшний судалгаа шинжилгээний ажилд зарцуулах ажээ. Зорилго нь мэдээж дотоодынхоо дээд сургуулиудын судалгаа шинжилгээний ажлын орчныг сайжруулах, гадаадад өрсөлдөх хүчээ нэмэгдүүлэх, цаашлаад ирээдүйд улс орныхоо хэрэгцээт болон дэлхий нийтийн анхаарлыг татаад байгаа шинжлэх ухааны салбарт хүч хаях, гадаадад өндөр үнэтэй судалгаа шинжилгээний ажилд татагдаад байгаа “германы шилдэг толгойнуудыг аргамжиж авах ”түүгээр зогсохгүй гадаадын тэргүүлэх эрдэмтдийг улс орондоо татах, элит эрдэмтэн давхарга бүрдүүлэх гээд алсын хараатай бодлого хэрэгжүүлж байна.
“Элит Их сургууль” хэмээн хүлээн зөвшөөрөгдөхийн тулд юуны өмнө тус сургууль ирээдүйн судалгаа шинжилгээний ажлын концепцоо тодорхой болгох шаардлагатай болохоос бус сонгон шалгаруулах төрийн комиссыг хахуулдах шаардлага үгүй. Манай магадлан итгэмжлэх комисстой ер адилгүй.
Мөн өөрийн харьяандаа эрдэм шинжилгээний байгууллага, болон тус их сургуулиас удирдаж байдаг судалгааны төв багаар бодоход нэжгээдтэй байх шаардлагатай байдаг байна. Санхүүгийн дэмжлэгийг 5 жилийн турш олгох ба 75 хувийг нь Холбооны Засгийн газраас үлдсэн хувийг нь муж улсын Засгийн газар гаргах ба нийтдээ 1.9 тэрбум орчим евро ажээ.
Хоёр удаагийн сонгон шалгаруулалт явагдаж одоогоор 2006 онд Мюнхэний Их сургууль гэх мэт 3 их сургууль, 2007 онд Берлины Чөлөөт Их сургууль зэрэг 6 их сургууль сонгогдоод байна. Мюнхэний Их сургууль нано технологийн чиглэлээр ихээхэн үр бүтээлтэй ажиллаж байгаа ба Токиогийн Их сургууль, АНУ-ын Калифорны Их сургуультай хамтарч ажилладаг ажээ.

Японы эрдэмтэн бэлтгэдэг ахлах сургууль
Японы Ёокохама хотод энэ жил “Эрдэмтэн бэлтгэх тусгай ахлах сургууль” байгуулжээ. Техник, технологийн чиглэлээр дэлхийд тэргүүлэх байр суурьтай байхыг зорьдог энэ гүрэн эрдэмтдийнхээ залуу халааг элит боловсрол, тусгай программаар тусгайлан бэлдэж ирсний нэг жишээ юм.
Тус сургууль жирийн ахлах сургуулиас тэс өөр орчинд тухайлбал англи хэлний хичээл гэхэд л англи хэлээр шинжлэх ухааны эссэ бичихэд анхаарал нь төвлөрөх жишээтэй. Энэ бас бодууштай асуудал мөнөөс мөн. Байгалийн шинжлэлийн лаборатори нь багахан институтийн дайтай.
Төрөл бүрийн робот гэхэд үзэсгэлэн л гэсэн үг. Заадаг багш нар гэвэл нобелийн шагнал хүртэгсэд очиж лекц унших нь энүүхэнд. Гол нь энэ сургууль шинжлэх ухааны бие хүнийг бэлдэхэд оршино. Шинжлэх ухааны эрх чөлөө, бие даасан байдал, эрдэмтний моралийг эхнээс нь зөв төлөвшүүлж өгөх нь хамгийн чухал.

ШУДАРГААР ӨРСӨЛДӨХ МАХН-ЫН САНААЧЛАГААС АН ТАТГАЛЗСААР БАЙНА.

Монголчууд төрийн тэргүүнээ сонгоход яг сарын хугацаа үлдлээ. Гэвч АН-ын зүгээс МАХН-ын нэр дэвшигчийг илтэд гүтгэсэн, нэр хүндэд нь бүдүүлгээр халдсан сөрөг сурталчилгааг сүүлийн үед идэвхжүүлсээр байна. Тиймээс МАХН-ын сонгуулийн төв комиссоос хэвлэлийн бага хурал зарлаж, нэр дэвшигч Н.Энхбаярыг чиглэсэн гүтгэлэг, дайралтын шинжтэй цөөнгүй сөрөг баримтад албан ёсны тайлбар, мэдэгдлийг хийлээ. Хуралд МАХН-ын нарийн бичгийн дарга У.Барсболд, МАХН-ын ХМОНХА-ны дарга Б.Бямбадорж, МАХН-ын Сонгуулийн төв комиссын Мэдээлэл, сурталчилгааны ажлын хэсгийн нарийн бичгийн дарга Я.Төмөрбаатар, МАХН-ын Гадаад харилцааны албаны дарга Г.Тэнгэр нар оролцов.
МАХН энэ удаагийн сонгуульд зардал хэмнэх зарчмыг баримталж, элдэв хар мэдээлэл цацах, нэр дэвшигчийн нэр хүндэд халддаг сурталчилгааны буруу арга барилаас татгалзахыг санал болгосон. Тиймдээ ч эдгээр зарчмыг үндэслэл болгосон шударгаар өрсөлдөх гэрээ байгуулахыг АН-д хүргүүлж буйгаа нэр дэвшигчдийн сонгуулийн кампанит ажил эхлэхтэй хамт өрсөлдөгч улс төрийн хүчиндээ уриалж байсан билээ. Гэтэл АН өнөөдрийг хүртэл гэрээнд гарын үсэг зураагүй, үзэглэхээс татгалзсаар байгааг хурлын эхэнд албан ёсоор мэдэгдсэн юм. Өөрөөр хэлбэл шударга өрсөлдөх гэрээнд гарын үсэг зурахгүй байгаа шалтгааныг АН-аас асууж байна.
Харин МАХН-ын зүгээс АН-ын нэр дэвшигч Ц.Элбэгдоржийн нэр хүндэд халдсан сөрөг сурталчилгаа огт хийгээгүй атал АН МАХН-аас нэр дэвшигч Н.Энхбаярыг гүтгэсэн дайрсан хар мэдээллийг өндөр өртөгтэйгээр сонин телевизээр цацах болжээ. Иймд хуралд оролцогсод бодит байдалд нийцэхгүй эдгээр мэдээллийг шийдвэртэй няцааж буйгаа илэрхийлэхийн хамт зарим мэдээлэлд тодорхой баримтай тайлбар хийлээ. Тухайлбал МАХН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга У.Хүрэлсүхийг нэр дэвшигч Н.Энхбаяртай сөргөлдүүлэх зорилготой материалыг бүх сониноор нийтэлж, мөн ийм агуулгатай телевизийн нэвтрүүлгийг 12 удаа гаргажээ. Түүнчлэн МАХН-ын Ерөнхий Нарийн бичгийн дарга У.Хүрэлсүхийг “Хадгаламж” банкны хэрэгт гэм буруугүй болохыг хуулийн байгууллагаас тогтоосон атал энэ хэргийн талаар 4-5 телевизийн нэвтрүүлгийг МАХН-ын нэр дэвшигчийн эсрэг ашиглажээ.
Үүний зэрэгцээ хийгээгүй зүйлийг МАХН-д тохох гэсэн зохиомол баримтуудын талаар ч хөндлөө. Эдгээр нь ийм гүтгэлэг, зохиомол мэдээлэл тараасан “Бор шувуу” сонин, АН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Д.Эрдэнэбатын сониноор тараасан “Хар довтолгоон” МАХН-ын сонгуулийн төв комиссын Мэдээлэл сурталчилгааны ажлын хэсгийн дарга Я.Төмөрбаатарын нэрийг ашигласан “Энхбаяр агуу агуу” гэсэн гарчигтай зохиомол ярилцлага зэрэг юм. “Бор шувуу” сонинд нийтлэгдсэн бодит бус мэдээллийн улмаас Ерөнхийлөгчийн зөвлөх З.Түмэнжаргал, өмгөөлөгч Ч.Энхээ нар нэр төрөө сэргээлгэхээр Сүхбаатар дүүргийн шүүхэд хандаад байгаа аж. Хамгийн нол нь гүтгэлэг пиарыг сэдэж бүтээгсэд нь МАХН-ын сонгуулийн комисстой их хэмжээний гэрээ байгуулах “шантааж” хийж явсан цөөн тооны сэтгүүлчид АН-ын гар хөл болчихоод явж байгаа д харамсаж байгаагаа илэрхийлсэн.
Өнгөрөгч сонгуулиар АН телевизийн сурталчилгааны зөвхөн нэг өдрийн зардалд 100-150 сая төгрөг зарцуулж байсан жишиг энэ удаагийн сонгуульд ч давтагдаж байгаа бололтой. Өөрөөр хэлбэл, телевизүүдээр цацагдаж байгаа нэр дэвшигчдийн сурталчилгаанд хийсэн мониторингоос харахад АН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Д.Эрдэнэбатын хэлсэнчлэн телевизийн нэвтрүүлгийн гуравны нэг нь л АН-д зориулагдаж байгаа бус, харин ч эсрэгээрээ гуравны нэг нь МАХН-д оногдож байгаа аж. АН нэг нэвтрүүлгийг 4-5 өдөр арав гаруй удаагийн давталттай явуулж, байгаа юм.
Тиймээс АН-аас нэр дэвшигчийн талаарх сөрөг мэдээлэл МАХН-д байхгүйдээ бус шударгаар өрсөлдөх зарчмыг баримталж байгаа учраас МАХН-ын сонгуулийн төв комисс асуудалд хүлээцтэй хандаж байгаагаа албан ёсоор мэдэгдсэн.
МАХН-ын Гадаад харилцааны албаны дарга Г.Тэнгэрийн хэлснээр АН цахим хуудсанд сэтгэгдэл бичигч 200 гаруй хүнийг хөлслөн ажиллуулжээ. Гэхдээ www.news.mn сайт сонгууль дуустал сэтгэгдэл бичихийг түр хаасныг олзуурхаж байгаагаа тэрбээр илэрхийлсэн. Түүнчлэн өнгөрсөн жил ОХУ, Монгол Улсын Гадаад харилцааны яамд харилцан тохиролцсоны дагуу ОХУ-ын Ерөнхий сайд В.Путины ирэх сард манай оронд хийх айлчлалыг хүртэл сонгуультай холбосонд харамсаж байна гэсэн юм.

Элбэгдоржийг ирэхэд эцгээ санасан хүүхэд шиг байлаа, Ард түмэн

Монгол нутаг хавар, намар гэсэн хоёрхон улиралтай болоо юу даа.Дөрөвдүгээр сарын 16-ны үүрээр бидний хэдэн нөхөд мянга хол илүү километр замыг туулж, баруун гурван аймагт очихоор мордсон юм.
Өдийд армаг тарлан цастай, хаврын шар ус хаа сайгүй мяралзанхан урсдаг байж билээ. Тэр алга. Хангайгаас Алтай хүртэл тэр аяараа хуу малтсан хонины хот шиг хар бараан нутгууд үргэлжилнэ. Цан хүүргэний цаанаас дүүхэлзсэн омголон морьдтой адуучин залуус төрөл арилжжээ. Оронд нь эцэнхий ямааг хятад мотоциклиор эргүүлж яваа хижээл авгайчуул хааяагүй.
Энэ мэт байсаар нэг л мэдэхэд зуныг луйвардсан намар улам даварч хавартай хуйвалдан малгайлан лавсах цасан ширхгийг манай эх оронд үл авчирахаар тохиролцоно. Тийм болчихсон юм шиг л санагдаж байлаа. Тийм байлгахыг хэн нэгэн хүсээд байгаа ч юм шиг. Тийм бодол давын өмнө төрөх нь манай ард түмний амьдралын байдлаас үүдэлтэй. Монголд хэвийн боломжийн амьдралтай айл өрх тун цөөхөн харагдаж байна. Хаа нэгтэй эртний феадолын дүрийг санагдуулам бийлэгжүү хүмүүс тааралдана. Тийм хүмүүс голдуу шударга бус аргаар хөрөнгөжсөн гэж бусад нь баримт тоочин хэлцгээнэ.
Цөөхөн монголчуудад ихэдсэн, ихэдүүлсэн ядуурлын буруутанг янз бүрээр тайлбарлаж, “эзэн холбогдогч”-ийг хайж эхлэхтэй зэрэгцэн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сурталчилгаа эхлэв.
Цаг агаарын хувьд тэнгэрийн муухай арилдаг гэсэн үг бий. Хүмүүсийн муу амьдрал сайн тал руугаа эргэхгүй байсаар нэгэн үе өнгөрөх нь юутай харамсалтай. Өнөөдөр бидний үед аж төрж байгаа маш олон хүнийг сайн цагийг харах хувьгүй болтол нь доройтуулсан байна. Хүн морийг цоровдож, чөдөрлөж , хүлж баглаж байж эрхшээлдээ оруулдаг. Тэрэн шиг Монголын төр [Орос, Хятадын төр ч ялгаагүй] эхлээд ард түмнээ сайтар ядууруулдаг. Дараа нь аливаа сонгууль болоход хүн тус бүрт таарсан мөнгө төгрөг, гурил өгөөд санал худалдаж авдаг жишиг тогтжээ. Морь ямаанаас илүү номхон болчихсон байдаг. Эх оронч хүмүүсийн хэлээд байдгаар бол манай орон маш баян, манай ард түмэн эрэлхэг зоригтой омог төгөлдөр хүмүүс байдаг. Ийм ард түмнийг сайхан амьдралтай болгох амархан. Таван зуухан мянган айлын асуудлыг шийдэхэд л цаана нь ядуу хүнийг хайгаад олохооргүй тийм цөөхүүлээ. Зуу гаруй сая хүнтэй Африкийн орнуудыг өөд татах бол хэцүү л дээ. Тэгэхээр манай эрх баригчид энэ хэдэн өрх гэрийг ядуу зүдүү, дээр нь гөлөг шиг болгон амьдруулах гэж үнэхээр их хүч хөдөлмөр, оюун ухаанаа зарцуулдаг юм байна. “Хоолны мөнгө хулгайлсан эмэгтэй, тэрбумаар нь хусчихсан дарга хоёрын идсэн хохироосон өөр өөр авч эдлэх ял агаар нэгэн буй” гэдгийн учир энэ юм байна. Өөр цаана нь зөндөө их ажиллагаа явагдаж арай гэж ядууруулж, номхруулна. Ази тивийн энэ бүс нутагт эрх чөлөөтэй, хангалуун амьдрал бий болчихвол хөрш орнуудын олигархи, коммунистуудад яаж сайхан санагдах юм. Тийм ч учраас манай коммунист угшилтай улс төрчдөд тэр зүгээс ихээхэн найдлага тавьж байдаг биз ээ.

60 мянга гаруй иргэд Алтайн хязгаар энэ нутгийг орхижээ
Бид Ховд, Баян-Өлгий, Увс, Хөвсгөл гэсэн дөрвөн аймгийн нутгаар явж, орон нутгийн эрх баригчдын үгийг сонсч, дараа нь хүнс барааны захуудаар орж жирийн хүмүүсийн хэрхэн амьдарч байгаа, юу хэлж байгааг сонсч ирлээ. Эдгээр аймагт МАХН-аас сонгогдсон Иргэдийн хурал, Засаг дарга нар эрх барьж байна. Тэд нөхөр Ц.Элбэгдоржтой уулзаж орон нутгаа товч танилцуулж, хүн ам, мал сүрэг, мөн цаг агаарын байдлын талаар санал бодлоо солилцож байв. Увс аймгийн Засаг дарга Э.Цасчихэрийн хэлсэн танилцуулгад “Иргэд төрсөн нутгаа хаяад нүүгээд явчихсан” тухай яриа анхаарал татав. Сүүлийн хэдэн жилд 60 мянга гаруй иргэд Алтайн хязгаар энэ нутгийг орхижээ. Түүнээс гадна ОХУ-ын Тувагийн дээрэмчид Соёны нуруу даван ирж монголчуудыг тонох явдал хэрээс хэтэрсэн гэнэ. Айлын хаалгыг гаднаас нь чулуугаар дарж орхиод хоттой хонийг нь туугаад хил даваад явж л байдаг. Орж ирж л байдаг. Ийм бүдүүлэг цөвүүн хөрштэй хаяа зэргэлдээ байдаг талаар тэрээр ярьсан юм.

Төрийн дарангуйлал, залхаан цээрлүүлэлт улам нэмэгдсээр байна
Хүнс барааны зах дээрээс хүмүүсийн амьдралыг бодитойгоор харах боломж олддог. Энд янз бүрийн амьдралтай хүмүүс цугларч өдөр тутмын шар бор амьдрал үргэлжилдэг. Зах дээрх чанга яригчийн зарлал, хүмүүсийн шуугиан, зохион байгуулалтгүй мушгиралдсан лангуу зэргээс болж энд хэн яваа нь ер анзаарагдахгүй. Ц.Элбэгдорж түүнийг дагалдан явагсад олны дунд гэнэт яваад орчихоор хүмүүс ихэд гайхацгаана. Арилжаа хийгсэд ажлаа орхин айдастай байдлаар харснаа төд удалгүй нүүрэнд нь баярын мишээл тодорч “Та сайн явж байна уу?” хэмээн догдолж гар барьцгаана. “Амьдрал ямар байна, Надад хэлэх зүйл юу байна вэ, Яамаар байх юм...” хэмээн энгүүнээр өгүүлэхэд хөгшин залуугүй бүгд л “шударга баймаар байна” гэх үгийг цаанаас нь заагаад өгчихсөн юм шиг дамжуулж байв. Энэ үгийг тойрсон бусад хувилбаруудад “Монголын төр нийгэм арай хэтэрлээ, үнэн үгээ хэлж чадахаа байлаа. Аятайхан амьдрах гэсэн бүх боломж хаагдаж, заавал арын хаалга, авлига нэхэгддэг. Ерөнхийлөгчөөс томилдог шүүх засаглалд жирийн иргэд итгэхээ больсон. Төрийн дарангуйлал, залхаан цээрлүүлэлт улам нэмэгдсээр байна...” гэх мэтээр тэрүүхэн хооронд санал бодлоо урсгаж амжина. Хүмүүс өдөр тутмын амьдралын хажуугаар ийм зүйлсийг байнга бодож, өөр зуураа ярилцаж байдаг болсон байна. Хэрэв амьдрал хэвийн байсан бол засаглалд хэн байх нь иргэдэд тийм чухал биш билээ.
Энэ жилээс манай нийгмийн амьдралд орж ирсэн шинэ хэллэг болох “Эдийн засгийн хямрал”-ын нөлөөллийн талаарх яриа мөн хаа сайгүй өрнөнө. “Хямралын үед Америкчууд Барак Обамад илүү итгэлээ. Бүр давалгаалан саналаа өгөөд байгаагийн учир нь тэр орон гадна талдаа хүчирхэг чухал биш, хар бор амьдралтай хар цагаан арьстануудад энэ хүн өмөг болно гэснийх бололтой. Хямралын үед монголчууд жирийн ард түмний амьдралаар амьдарсан, төрөөсөө баян биш хүнд итгэх нь хамгийн их хамаатай болж” гэж Ховд аймгийн иргэн Д.Энхбат хэллээ.
Баруун гурван аймаг дахь Ардчилсан намын гишүүдийн тоо хэдэн жилийн өмнө явж байснаас эрс өссөн байна. Дээр нь Иргэний зориг нам, Ногоон хөдөлгөөн энэ тэр нийлээд нүсэр том багц нэг талдаа гарчээ.
“Сонгуулийн луйвар” гэдэг рүү ороод “Долоон сарын-1”-нээр нэвт гараад явсан ард түмэн рүү буудсан сумны шарх дахиад л сэдэрч байна. Тэр шарх огт эдгээгүй улам л бугшиж байна. Харамсаад баршгүй дэмий юм хийж дээ. Хөвсгөлд болсон нэгэн уулзалт дээр “Одоо Монгол оронд ардчилсан Ерөнхийлөгчийг сонгох нэг л зам үлдсэн. Ардчилсан Ерөнхийлөгчийг ямар нэгэн луйвраар дахиад унагах юм бол бүр хувьсгал гарч гаарч мэдэхээр байна.” гэж сэтгэл зовж байгаагаа хэд хэдэн хүн илэрхийлж байсан.
Хөвсгөл аймагт ажиллаж байсан Ц.Элбэгдорж өдөр цайны цаг болоход захаас гарч буудал руу явалгүйгээр тэндээ хооллохоор болов. Тэгээд захын хуушуураас дөрвийг худалдан авч идэж “Ойрд идээгүй ямар сайхан хуушуур вэ” гэлцэв. Энэ нь сонгуулийн шоу гээч нь юм болов уу гэж бодож байсан чинь тэрнээс хойш хооллолгүй явсаар Эрдэнэт хот орж захын гуанзнаас дахиад л “хуушуурдав”. Энэ удаа Эрдэнэтэд иргэдтэй уулзах хуваарьгүй байсан тул төвөөр нь сүр бараа болж яваагүй. Манай Б.Цэнддоогийн нэгэн нийтлэл байдаг. Түүн дээр “Хиймэл дүр эсгэж явдаг дарга хөдөө явж байгаад дугуй хагармагц “Өө хүүр ээ” гэж үнэн сэтгэлээсээ хараахад Монголчууд бидэнд сайхан санагддаг даа…” гэсэн байдаг. Тэрэн шиг ийм жирийн амьдралтай, алдаа оноо нь ард олондоо ил энэ хүн 46 нас хүрчээ. Тэгээд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөхөөр ирэхэд хүмүүст холын аянд яваад ирсэн аав шиг нь дотно санагдаж байлаа.

Засгийн газар ард түмэндээ хэдэн төгрөг өгнө гэсэн билээ, Өгч л таарна даа
Тэрээр аймгийн төвүүд дээр болсон уулзалтад үг хэлэхдээ үнэнээсээ ярьж байв. Бидний ихэнх нь бараг цөмөөрөө хөдөө гаралтай, малчин угшилтай болохоор түүний нүүдэлчний сэтгэлгээ нэвт шингэсэн үгс ахаасаа сургамж авах лугаа нэн дотно. Яриан дундуур “Өвлийн идэшний цагаар”, “Үхрийн өрөөл мах”, “Цогийн индүү”, “200-гийн поошиг”, “Дөчийн бидон”, “Хөөш чимээгээ аядаач” гэх мэт үгс орж ирэхэд хүйтэн хөндий, худлаа юм ярилаа гэж Монгол хүн л лав бодохгүй байх.
Бид даргаа сольсны дараа түүний хэлж байсан үгнүүд дотроос олон санааг марталгүй тогтоож, одоо яах нь вэ гэж харах ёстой. Тухайлбал “Ард түмэн өр зээл тавихаар төр, банкууд яаж ийгээд л буцаагаад авдаг. Тэгвэл хамтарсан Засгийн газар ард түмэндээ хэдэн төгрөг өгнө гэсэн билээ. Өгч л таарна даа. Өгүүлэх ч болно”, “Иргэдээ шоронд биш сургуульд явуулдаг Ерөнхийлөгч болно”, “Зургаан хүүхэдтэй ээжүүд алдарт эхийн нэгдүгээр одон, зэрэг, дөрвөн хүүхэд төрүүлсэнд нь хоёрдугаар зэргийн одон хүртэж, мөнгийг нь нэмнэ”, “Үр хүүхдээ эрүүл саруул өсгөх тухай бидний яриа эхэлдэг. Эмнэлгийг эрс сайжруулна. Монгол хүний аюулгүй байдал Монгол Улсын аюулгүй байдал мөн.”, “Оюутолгой, Таван толгой зэрэг ашигт малмалын ордуудыг хэн нэгэнд өмчлүүлэхгүй. Нийт ард түмэндээ хувьцаа болгон тарааж өгнө. Хувьцаанаас гарах ногдол ашгийг аваад эхлэхээр юун сая таван зуу байтугай…”, “Ардчиллын төлөө өгсөн саналууд гадагшаа айлчлах дарга нарт хэрэг болдог бол одоо дотогшоо ард түмэн үр шимийг хүртэх цаг болсон”, “Зуун сая төгрөг луйвардсан этгээдэд зуун жилийн ял өгнө, Шүүх, эрүүгийн хуулийг иргэдээ бодсон энэрэнгүй заалтуудаар шинэчилнэ “…гэх мэтээр Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийн хүрээнд хийж болохоор олон ажлуудыг тэрээр дурдаж байсан.
Тэрээр жирийн байхдаа ч, эрх мэдэлтэй байхдаа ч энэ л сэдвээр хорин хэдтэйгээсээ эхлээд хорин жил тэмцэл хийж яваа. Одоо гэнэт ардчиллаас ухарч урваад, ардчилсан нийгмийн эсрэг тэмцэгч болно гэж юу байхав. Одоо түүнийг Их Хурлын хэдэн гишүүн, хэдэн олигархи хуйвалдаж байгаад огцруулж, дараа нь дураараа дургидаг байсан боломж Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид байхгүй.


Дөрвөн жилийн өмнөхөөс ард түмний амьдрал эрс ядуурчээ
Ховд, Баян-Өлгий, Увс аймгуудаар явж байхад нийт иргэд энэ удаа заавал нам эвсэл гэлгүйгээр Элбэгээгээ сонгоод үзье гэцгээж байна. Энэ чинь ямар их хурлын сонгууль биш. Сонгуулийн дараа ямар нэгэн халаа солио болох биш. Солигдох дээрээ тулбал авлигачид л авснаа буцааж өгнө. Төрөөс төрсөн тэрбумтнууд сонгуулийг мөнгөөр худалдаж, луйвардаж болзошгүй тул энэ удаа давалгаалан цалгиж саналаа өгцгөөнө өө. Маш өндөр хувиар Элбэгээдээ саналаа өгчихөөр эд яаж ч чадахгүй. Ер нь сонгуулийн өмнөхөн сонгуулийн орон нутаг дахь хэсэг хороог дахиад нэг сольчихмоор байгаа юм. Сонгуулийн зарим ажилтан одооноос олох олзоо хүлээгээд эхэлсэн байж болзошгүй. Бид өнгөрсөн сонгуулиас маш их сургамж авч хаширдаг бол хашрахаар боллоо гэлцэж байв.
Хөвсгөл аймгийн хувьд тэнд олонтаа очиж нэр дэвшиж ялалт байгуулж өөрийн хүн шиг болсон Элбэгээгээ цөмөөрөө гаргана аа. Хөдөөнийхөн нэгийгээ андахгүй. Санал Элбэгээд дийлэнх нь очно. Авлигатай орооцолдсон хэдхэн нөхөд л эсрэг санал өгөх биз. Тэрнийг ч бараг гадарлаж байна гээд мөн л энэ удаа “нам хамаагүй” гэх хандлагыг илэрхийллээ.
Өмнөх Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сурталчилгааны явцыг сурвалжилж явснаас өөрчлөгдсөн зүйл гэвэл дөрвөн жилийн өмнөхөөс ард түмний амьдрал эрс ядуурчээ. Ноолуурын үнэ 16 мянга хүрэхгүй болтлоо доош унаж, хүмүүс амьдрах итгэл алдарсан байна. Нөгөө нэг ажиглагдсан зүйл бол Ардчилсан намыг дэмжигчид заал танхимд багтахаа больтлоо нэмэгдсэн. Ардчилсан хүчнийхнийг элдвээр хэлж баалж суудаг тусгай даалгавартай хүмүүс алга болсон байна. Аймаг орон нутгийн удирдлагууд нэр дэвшигчийн ажиллагаанд оролцож юмыг яаж мэдэхэв гэсэн байр суурьтай болсон нь ажиглагдаж байлаа.

Хоёр хуудасны ялгаа

Таны харж байгаа энэ хоёр цаас бол МАХН-аас нэр дэвшигч Н.Энхбаярын зүгээс Баянхонгор аймгийн иргэдэд тарааж буй сонгуулийн сурталчилгааны үеийн хар пиарын нэг хэсэг болох ухуулах хуудас. Иргэдэд мэдээлэл түгээх нь нэр дэвшигчийн эрх боловч бодит байдлыг мушгин гуйвуулсан, нэр дэвшигчийг доромжилсон мэдээлэл их байна. Энд бичсэн зүйлсийн заримаас дурдвал нэр дэвшигч Н.Энхбаяр Баянхонгор аймгийн төвийн цэвэр усны байгууламжийг бүрэн шинэчилсэн, бас малчдад өвс цуваа, цуваагаар нь ирүүлж байсан гэх мэтээр бичсэн байгаа. Үнэндээ энэ бүхэн татвар төлөгч та бидний сар бүрийн цалингаасаа хураалгасан мөнгөөр 2-3 Засгийн газар дамнан төрийн залгамж бодлогын дагуу баригдаж иргэдэд хүрсэн ажлууд.
Түүнээс бус нэр дэвшигч Н.Энхбаяр л өвс тараагаад байсан юм биш, үе үеийн Засгийн газар зуданд нэрвэгдсэн иргэддээ өвс тараах гэж татвар төлөгч та бидний мөнгөнөөс төсөвлөсөөр ирсэн. Энэ мэтээр татвар төлөгч та бидний татвартаа хураалгасан мөнгөөр хийсэн ажлуудыг хэн нэг улстөрч, нэр дэвшигч зөвхөн өөрийн гавьяа мэт өмчлөн, мэдээлэл хомс байгаа орон нутгийн иргэдэд ташаа ойлголт төрүүлж байгаад татвар төлөгч жирийн иргэд бухимдаж байна.
Харин нэр дэвшигч Н.Энхбаяр Баянхонгор аймагт тарааж байгаа хоёр дахь хуудсандаа өрсөлдөгч Ц.Элбэгдоржийн талаар сөрөг мэдээлэл тараах зорилгоор мушгин гуйвуулсан хариуцлагагүй мэдээллүүдийг гагажээ. Нэр дэвшигч Ц.Элбэгдорж хар мөртэй, хил залгадаг хоёр хөршдөө хоёуланд нь муу гэх мэт Ц.Элбэгдоржийг муулахаа гол болгоод, хийж байгаа хар пиар нь улсынхаа гадаад бодлогод яаж нөлөөлөхийг тооцоо ч үгүй хариуцлагагүй зүйлс оруулсан байгаад ард түмэн, Ц.Элбэгдоржийг нэр дэвшүүлсэн АН ч дургүйцэж байгаа ажээ.

Зурган дээр дарж унш

"БОР ШУВУУ" ХЭМЭЭХ ХҮҮХДИЙН ЖҮЖИГ

Нэр дэвшигч Н.Энхбаяр сурталчилгааны багтаа зориуд хүүхдийн уран бүтээлчдийг сонгож авсан нь ихээхэн учир начиртай хэрэг байжээ. Хүүхдийн яруу найрагч З.Түмэнжаргал, хүүхэлдэйн найруулагч С.Мягмар, пионерийн удирдагч Я.Төмөрбаатар нар нийлж ээлжит хүүхдийн жүжгээ дэглэв бололтой.
Жүжгийн нэр "Бор шувуу", зорилго эзнийгээ ахин өрөвдүүлэх. Зохиомж нь яруу найрагч гарч ирээд хоолой зангируулан уйлагнаж бачимдах байдлаар өөрийнх нь бүтээлийг хулгайлж өөрчилсөн гэмт этгүүдийг цагдаад өгөхөөр далайлгана. үзэгчдийн анхаарлыг ингэж татмагцаа өрөвдүүлэх мессэжээ шиднэ. "Н.Энхбаяр хэмээх буян нь дэлгэрч, алдар нь бадарсан агуу удирдагчийг минь Ардчилсан намынхан муулаад байна”.
өмнөх жүжигт пионерийн удирдагч муухан тоглоод мэх илчлэгдсэн болохоор арай туршлагатайгаар нь яруу найрагчийг томилов бололтой.
Асуудлын мөрөөр Ардчилсан намын ажилтнууд шуурхай орж учрыг нягталбал Д.Гүррагчаа, Д.Борхүү, Б.Шинэсайхан гэсэн гурван залуу МАХН-ын даалгавраар тэдний зүгээс хийсэн гэж ойлгогдохооор жижиг сонин гаргаснаа хүлээжээ.
Тэд пионерийн удирдагчийн бодож олсон "өрөвдүүлэх тактикийн" гүйцэтгэлийг хийсэн гэдгээ хэлсэн байна. Я.Төмөрбаатар сэжгийг өөрөөсөө холдуулахын тулд уг сониноор өөрийгөө хөнгөхөөн түншээд авчээ. Гэвч булавч бултайж эхэллээ.
Коммунист суртал нэвтрүүлгийн онолд сонгогчдыг жаахан хүүхэд шиг бодож харилцах ёстой гэсэн алтан дүрэм байдаг гэх ба энэ сургаалаар боловсорсон пионерийн удирдагч сонгогчдыг пионер аятай үзэж ийнхүү гэнэн цайлган жүжгүүд цувруулан дэглэсээр байна.
Ардчилсан намын сонгуулийн штабын ажилтнуудын нотлож байгаагаар эдгээр хүмүүс Я.Төмөрбаатарын заавраар ажилахдаа шударга иргэдийн фронтын Г.Арслан гэгчийг нилээд ашигласан бололтой. “Бор шувуу” дээр түүний нэр харагдаад байгаа юм.
"Бид хоёрын хооронд ийм юм хэзээ ч гаргахгүй ээ. Гаргах дээрээ тулбал бодитой баримттай зүйл хангалттай байна шүү дээ. Улс орны амьдрал дор орчихоод байгаа нь Н.Энхбаярыг өөрийг нь хангалттай муу харагдуулж байхад бид нар нэмэх сонирхол алга" гэж Ардчилсан намын сурталчилгааны ажилтан Г.Жадамба хэллээ.



Д.Дорлигжав: Нотлоогүй байж АН-руу дайрч байгаагаас нь үзэхэд МАХН-ынхан “Бор шувуу”-г хийсэн биз
“Бор шувуу” хэмээх сонин, блогт гарсан мэдээллүүдээс үүдэн МАХН, АН-ын хооронд үл ойлголцол үүсчээ. Ерөнхийлөгчийн зөвлөх, яруу найрагч З.Түмэнжаргал АН-ынхан үүнийг хийсэн хэмээн олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр мэдэгдсэн. Мөн үүнийг хийсэн хүнийг шүүхэд өгөх талаараа ч дурдсан. Уг мэдээллийн талаар тодруулахаар Ардчилсан намын сонгуулийн штабын хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах асуудал хариуцсан дарга Д.Дорлигжавтай холбогдлоо.
-Н.Энхбаяр, Ц.Элбэгдорж хоёрын аль алины нь тухай баахан хар бараан мэдээлэлтэй “Бор шувуу” сонинг танай намынхан хийсэн юм уу?
-Тийм мэдээлэл явж байгааг телевизээр харлаа. Ерөнхийлөгчийн зөвлөх Түмэнжаргал “АН-ынхны хийсэн хэрэг, новшийн юмнууд” гээд ярьж байна билээ. “Бор шувуу” гэдэг жижигхэн сонинг бид олж харсан. Тэрбайтугай хаанаас, хэн гаргав гэж гайхаж, сонгуулийн штабынхан ярилцсан. Гэхдээ энд ганц Н.Энхбаярыг биш, манай Элбэгдорж, Батхүүгийн тухай хүртэл муулсан мэдээлэн гарсан л байна. Гэтэл хэн хийснийг нь олж тогтоогоогүй, нотлоогүй байж, АН-ынхан хийлээ хэмээн довтолж, дайрч байгаад харамсч байна.
-Таны бодлоор үүнийг хэн, ямар зорилгоор хийсэн байж болох вэ?
-Нотлоогүй байж шууд манай нам руу дайрч байгаагаас нь үзэхэд МАХН-ынхан өөрсдөө ч хийсэн байхыг үгүйсгэхгүй. Эд ийм нэг башир аргатай. Өөрсдөө нэг ийм хүн итгэхээргүй юм хийчихээд, АН ингэлээ гэж дайрдаг, буруутгадаг. Хэрэв үнэхээр эзэн холбогдогчийг нь, хаана, хэн хэвлэснийг нь мэдэж байгаа бол шууд хэлээд өгөх ёстой.
-Танай нам сонгуулийн сурталчилгаандаа ямар тактик барьж байна вэ. Өрсөлдөгчийнхөө тухай сөрөг мэдээлэл тараах, өөрийнхөө нэр дэвшигчийн давууг илтгэх хоёрын алийг сонгож байна вэ?
-Бид өрсөлдөгчийн талаар сөрөг мэдээлэл гаргая гэвэл хоёрын хооронд энэ “Бор шувуу” шиг юм хийхгүй. Энхбаяр, Цолмон, тэдний ойр дотнын хүмүүсийн тухай баримт нотолгоотой юм бичье гэвэл хэдэн арван сонины хуудсанд ч багтахгүй. Тэдний тухай янз бүрийн баримт мэдээлэл хүмүүс өгч байгаа, хуучин ч байсан, гэхдээ бид түүнийг хэвлэж тараах мэтийн явуургүй арга хэрэглэхгүй байгаа. Тэгэх шаардлага ч алга. АН үүнийг хийгээгүй гэдгээ албан ёсоор хэлж байна.
-МАХН-аас танай намаас нэр дэвшигчийн тухай сөрөг мэдээлэл их явуулж байгаа гэж танайхан мэдэгдээд байсан байх аа?
-МАХН болчимгүй юм их хийж байна. Анх шударгаар өрсөлдье гээд л уриалаад байсан мөртлөө одоо янз бүрийн ухуулах хуудас тараах гэх мэтээр манай нэр дэвшигчийн нэр төрд халдаж байгаа. Баянхонгор аймагт л гэхэд Элбэгдоржийг хар мөртэй, хүн үхүүлдэг энэ тэр гээд л гутаан доромжилсон мэдээлэлтэй хуудас цаас тараасан байна. Тэгээд хажууд нь Энхбаярыг магтсан бас нэг хуудастай хамт тарааж л дээ. Хажууд нь байсан хүн үхдгийг нь хэлье гэвэл Энхбаяртай ойр дотно байсан Зэнээ, Отгонбилэг, Энэбиш амиа алдсан гэх мэтээр урт жагсаалт гаргаж болно шүү дээ. Бид энэ мэтийн юм хийхгүй байгаа. МАХН-ынхан үнэхээр шударга өрсөлдье гэж байгаа бол ийм юм хийхээ болих хэрэгтэй л гэж хэлмээр байна даа.


Г.Дашрэнцэн: Шүүхийн өмнө хариуцлага хүлээдэг сэтгүүлчид ийм юм хийдэггүй
“Бор шувуу” сониныг сэтгүүлч Г.Дашрэнцэнг эрхлэн гаргасан гэж олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр МАХН-ынхан мэдэгдсэн юм. Түүнтэй холбогдлоо.
-“Бор шувуу” нэртэй сонин гаргаж Н.Энхбаярын нэр төрийг гутаасан гэж таныг хэвлэлээр яриад байна. Та үүнийг хийсэн юм уу?
-Би бол ийм хогийн юм хийдэггүй. Томоохон сонины тоймч бол ийм юм хийдэггүй юм. Шүүхийн өмнө хариуцлагаа хүлээдэг сэтгүүлч нар ч ийм юм хийхгүй. Өөрсдийгөө пиарчид гэж нэрлэсэн юмнууд ийм мэтийн юм хийгээд тарааж л байдаг шүү дээ. Өмнөх сонгуулиудаар ч ийм юм зөндөө л гарч байсан. Өөрөөр хэлбэл, МАХН-ын хэвлэлийн алба, пиарчдын зөрчлөөс л гарсан юм байх.
Энд бичигдсэн байгаа По Гамбаа, Төмөрбаатар хоёрт дургүй, бас тэднийг сайн мэддэг хүн цөөхөн л байгаа шүү дээ. Тэгэхээр үүнийг хийсэн хүмүүсийг олох хэрэгтэй. Дэмий бие биеэ хардаад яахав, хоёр нам хамтарч байгаад ч гэсэн олох нь чухал. Учир нь, аль аль нэр дэвшигчийн талаархи мэдээлэл энд байна.
-Энэ сонины эрх таны нэр дээр байдаг юм биш үү. Эсвэл та эрхээ худалдсан юм уу?
-Эрх юу байх вэ, “Бор шувуу” нэртэй сонин гаргаж болно гэсэн нэг бичиг л бий. Түүнээс биш тамга, тэмдэг, албан ёсны эрх байхгүй. Тэгэхээр би юуныхаа эрхийг худалдах вэ дээ. Энэ “Бор шувуу” сонин гээд байгаа юмыг харахад мэргэжлийн, сэтгүүлзүйн мэдлэгтэй хүний хийсэн ажил биш, юу ч бичиж чаддагүй л юмнуудын мөнгө олох арга л байна.



Шударга утас 1206-д өчигдөр ирсэн мэдээллээс:
Сонгуулийн булхай луйврын талаар бодит мэдээлэл авах шууд утас 1206 –д ирсэн мэдээллээс тоймлон хүргэж байна.
Шударга утас 1206 дугаарт хандсан иргэдийн аюулгүй байдал, эрхийг хамгаалах үүднээс нэр утасны дугаарыг нууцалж байгаа юм.
-Манай СХД-т 22 хороонд хогийн 22 байцаагч байдаг. Энэ хүмүүс айлын хаалга тогшоод МАХН-ыг дэмжвэл хогийн мөнгийг авахгйү гээд явж байна. Долоо, 18 дугаар хороон дээр ийм явдал гарсан. /СХД-ийн 18 дугаар хорооны иргэн …/
-МҮОНТ-ээр орой бүр гарч байгаа нэвтрүүлгээр Энхбаяр түрүүлж гарах юм. Заримдаа Элбэгээг эхэнд нь гаргаж болдоггүй юм уу. Тэгэхгүй бол Энхбаяраас залхсан хүмүүс сувгаа солиод Элбэгээг харж чадахгүй байна. /Орхон аймгийн иргэн …/
-СБД-ийнхэн болон наймдугаар хорооны Засаг дарга Жавзмаа МУБИС-ийн тавдугаар байрны багшаас хөдөөгийн оюутнуудын регистрийн дугаарыг нэртэй нь авсан. БЗД-ийн 19 дүгээр хорооны Засаг дарга хэсгийн ахлагч нартаа 5000 төгрөг тараасан. Энхбаяр сонгуулийн штабдаа өдрийн 8000 төгрөгөөр 60 оюутан хөлсөн авч ажиллуулж байгаа. Тэд нь хаана уулзалт болно, тэнд нь очдог. /БЗД-ийн иргэн …/
-МАХН сонгуулийн насны хүүхдүүдийг сонгуулийн өдөр бөөнөөр нь амралтанд амраахаар бүртгэж байна. СХД-т МАХН-ынхан 18 нас хүрээгүй хүүхдийг сонгуульд оролцуулахаар нэрс гаргаж байна. БГД-ийн 13 дугаар сургууль дээр байрладаг хэсгийн хороонд 1992 оноос хойш нам бус хэмээн ажиллаж байгаа луйвар хийхдээ гаршсан хүн байгааг анхааралдаа аваарай. /СХД-ийн иргэн…/

С.Саранцэцэг: Одоо л өөрчлөлт хийхгүй бол дахиад хэзээ ч боломж олдохгүй

Тэрээр өнгөрсөн борооны хойноос цув нөмрөв гэгч болох вий сонгуульдаа саналаа өгч, өөрчлөлт хийх хэрэгтэй хэмээн зөвлөж байна


Шри Шри Амьдрах ухаан бясалгалын багш С.Саранцэцэгтэй ярилцлаа. Сайн сайхан зам мөрийн тухай өгүүлж, хичээл заадаг энэ эрхэм улс төрийн ямар үзэл бодолтой явдаг нь уншигчдад маань сонин байх болов уу.
-Сарын дараа Монгол Улс төрийн тэргүүнээ сонгох гээд хүн бүр л улс төрийн талаар санаа бодлоо уралдуулж байна. Таны улс төрийн үзэл бодлыг сонирхох гэсэн юм?
-Хүмүүс бүгдээрээ улс төржих нь буруу гэж боддог юм. Би эмч мэргэжилтэй, нярай хүүхдийн эмч байсан хүн. Гэхдээ энэ нийгэмд амьдарч л яваа иргэн хүн болохоор улс төр сонирхохгүй гээд яахав. Улс төр сонирхохгүй ээ гээд хаях тусам улс төр харин ч тэр хүнийг сонирхоод байдаг гэдэг юм. Миний хувьд өөрийн гэсэн зөв бодолтой хүмүүсийг л улс төрд оролцоосой гэж боддог. Улстөрч хүний гол шинж нь нийгмийн, хүний төлөө гэсэн чин сэтгэлтэй байх ёстой. Чингис хааны үед “Төрөө төвшин, төлөв сайхан авч явъя гэвэл түшмэдээ тэтгэ” гэсэн үг гарсан байдаг юм. Суудлаа, нэр төрөө тэтгэ гээгүй, түшмэдээ, хүнээ тэтгэ гэсэн байна. Харамсалтай нь, өнөө цагт ард түмний төлөө халуун сэтгэл гаргаж чаддаг улстөрч ховор байдаг учраас хүмүүс улс төрийг муухай гэж боддог байх. Хүн өөрөө дарга болоод албан тушаалд оччихсон хойноо хүмүүсийн төлөө санаа тавиад ажилладгаараа улстөрч, бясалгагч хүн адилхан юм. Тэгэхээр улс төр анхны утгаараа бол их хүнлэг байх ёстой. Харин одоо улстөрчид хүнлэг чанараа гаргахгүй байгаа болохоор муухай санагдаад байгаа юм. Өөрийнхөө ойр дотнын, хэрэгтэй гэж үзсэн хүндээ санаа тавьж байгаагаараа улстөрчид өөрсдийгөө их муу, муухай хүмүүс юм шиг нийгэмд ойлгуулаад байна. Би бол улстөржөөд юу базаах вэ, гэхдээ миний амьдралд ямар нэг хэмжээгээр нөлөө үзүүлж л байгаа юм чинь эрүүл ухаанаар, их зөв бодьтойгоор шийдэж чаддаг хэмжээнд улс төрд оролцох юмсан гэж боддог.
-Энэ удаа та Ерөнхийлөгчийн сонгуульд хэнийг дэмжих бодолтой байна вэ?
-Энэ бол уг нь хувь хүний нууц л даа. Гэхдээ яахав илэн далангүй ярья. Долдугаар сарын 1-нээс хойш миний улс төрийн үзэл бодол их өөрчлөгдсөн. Ард түмэн маань муудалцаад бие бие рүүгээ чулуу шидэж байхад би үнэхээр их бухимдсан. Бид нэг л их төр засагтай, толгойтой юм шиг байсан чинь, ард түмэнд зовлон тулгарахад эзэн байхгүй болчихож байгаа юм чинь. Уг нь бол Ерөнхийлөгч гэдэг чинь эцэг эх шүү дээ. Гэтэл хэцүү үе тулгарахад тэр хүн байхгүй байна гэдэг бол үнэхээр харамсалтай. Тийм болохоор ард түмнийхээ төлөө чин сэтгэлээсээ санаа тавьдаг Ерөнхийлөгч гараасай гэж хүсч байгаа. Энэ удаа би Элбэгдоржийн төлөө саналаа өгнө. Тэр өөрөө “Ард түмэнтэйгээ амь нэг Ерөнхийлөгч байна” гэж хэлсэн. Энэ үгийг хэн нэгэн хүн хэлээсэй гэж би хүсч байсан. Иргэн хүнийхээ хувьд би энэ хүнийг Ерөнхийлөгч болоосой гэж бодож байна.
-Та янз бүрийн хүмүүстэй уулзаж, ярилцдаг. Өнөөдөр манай нийгэм ямар байна гэж хэлэх вэ. Нэг хэсэг нь шударга ёс алга гэж байна?
-Нийгмийн нийт гишүүдэд очих ёстой тэр үйлчлэл тодорхой хүрээний хүмүүст хүрч, бусдад нь үйлчлэхээ больсон. Миний хувьд шоронд байгаа хүмүүс, ер нь л нийгмийн янз бүрийн төлөөлөлтэй уулздаг. Тэгэхэд хууль хүртэл дөрөв, таван янзаар үйлчилж байна. Албан тушаалтнуудад, дунд төвшнийхөнд, ядуу хүмүүст өөр өөрөөр, хууль ялгаатай юм шиг харагддаг. Дэлхий дээр хуулийг хууль ёсоор нь байлгадаг орон Герман, Англи хоёр юм шиг санагддаг. Манай хууль хүндээ үйлчлэх талаасаа биш, хүнийг буруутгах тал нь давуу юм шиг санагддаг. Тэгэхээр би иргэн хүний хувьд бол гомдолтой л байдаг. Хууль бол хаана ч хууль чигээрээ л байх ёстой. Албан тушаалтанд зөөлөрч, аргаа барсанд нь чангардаг байж болохгүй л дээ. Бас гарч ирж байгаа улстөрч болгон хуулийг шүүмжлээд л, нөхцөл байдалдаа зохицуулах гээд байж болохгүй гэж бодож байна.
-Монгол Улс ардчилсан нийгэмд шилжээд 20 жил болж байна. Гэтэл манайд ардчилал жинхэнэ утгаараа хэрэгжиж чадахгүй л байна?
-Ардчилал миний амьдралд их том үүрэг гүйцэтгэсэн. Ардчилал бий болсон учраас би гадаадад 20-иод жил амьдарлаа. Дээр үеийн хөрөнгөтөн гэгддэг оронд би сурсан, амьдарсан. Мөн миний үр хүүхэд ардчиллын хүчээр хүссэн боловсролоо олж авлаа. Дэлхийд гайхагдсан мянганы манлай их хүн Чингис хааныхаа нэрийг ч хэлж чаддагүй байсан. Ардчиллын хүчээр л хэлж чаддаг болж, хөшөөг нь босгочихоод байж байна шүү дээ.
-Таны бодлоор Монголд өөрчлөлт хэрэгтэй байна уу?
-Тийм. Одоо л нэг өөрчлөлт хийгээд ардчилсан Ерөнхийлөгчтэй болох юмсан гэж бодож байна. Надтай олон хүн санал нийлж байгаа байх. Юм болгон өөрчлөгдөж, хөгжиж, дэвшиж явах ёстой. Нэг байрандаа байгаад байж болохгүй, шинэчлэгдэх нь жам ёсны юм. Үргэлж өөрчлөгдөж, шинэчлэгдэж байх ёстой энэ амьдралыг урсч байгаа устай зүйрлэж болно.
-Ардчилсан Ерөнхийлөгчтэй болж, өөрчлөлт хийхийг хүсч байгаа хүн олон байгаа байх. Гэхдээ сонгууль шударга бус болох вий гэж болгоомжилж байгаа хүн ч олон?
-Бясалгалын хүч, хүний төрөлхийн зөн мэдрэмж, амьдралын туршлагаараа би аливаа юмыг тулаад ирэхэд нь палхийж хүлээж авах биш, өмнө нь тэгэх болов уу гэж мэдрээд байдаг болсон. Иргэн хүн өөрийнхөөрөө, чин сэтгэлээсээ сонголтоо хийж байхад сонгууль бүх шатандаа үнэнч байгаасай л гэж бодож байна. Хэрэв ард түмнийг сонголтоо хийснийх нь дараа эсрэгээрээ эргэх юм бол харамсалтай. Сонгуулийн дараа ялагдаж байгаа нь бууж өгөөд, гарч байгаа нь шударгаараа гарвал ард түмэн бид сэтгэл амар байна.
-Ерөнхийлөгч нь ардчилсан хүчний хүн байх нь Монгол Улс дэлхийн төвшинд ардчилсан орон гэж хүлээн зөвшөөрөгдөхөд улам дөхөм боолох байх?
-Ардчилалтай байна гэдэг бол улс төр хөгжиж байгаагийн нэг үзүүлэлт. Үүнийг багалзуурдан дарж унагаах оролдлого битгий хийгээсэй, хүн болгон сонгуульдаа хариуцлагатай оролцоосой гэж хүсч байна. Ганц хувь хүний албан тушаал, намын гишүүн яах вэ, ирээдүйгээ, үр хүүхдээ бодож маш зөв сонголт хийгээсэй. Ингэж сонголтоо хийсэн ард түмнээ хүндлэх ёстой. Нэг удаагийн УИХ-ын сонгуулийн дараа иргэн хүнийхээ хувьд би их гомдсон, сонгуулийн дүн гараад л ирсэн чинь Д.Идэвхтэн дарга телевизээр “Энэ сонгуулийн дүнг хүлээн зөвшөөрөхгүй” гэж мэдэгдэж байгаа юм. Тухайн хүнд, намд сонгуулийн дүн таалагдаагүйн төлөө ард түмнийхээ нүүр рүү нулимж болохгүй шүү дээ. Сонгуульд оролцож, улс төрд гарч, нэр дэвшиж байгаа хүмүүс их хариуцлагатай байгаасай гэж боддог. Аль 1921 онд Жанжин Сүхбаатар “Төрд гарч байгаа хүмүүс төрийн нэрийн өмнөөс ажиллахаас бус, төрөлхийн араншингаараа байж болохгүй” гэж хэлсэн байдаг. Тэгэхээр бүгдээрээ их ухаантай, хариуцлагатай сонголт хийж, төрийн нэрийн өмнөөс ард түмнийхээ төлөө ажиллаж чадах зөв Ерөнхийлөгчтэй болъё. Миний хэмжигдэхүүнээр бол энэ удаад тэр зөв Ерөнхийлөгч нь Элбэгдорж юм.